دانلود جزوات دین و زندگی سالهای دوم، سوم و چهارم دبیرستانhttp://www.yjc.ir/fa/news/4329447/%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%DA%A9%D9%86%DA%A9%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF
لوح فشرده آموزش قرائت آیات دین و زندگی 1
لوح فشرده آموزش قرائت آیات دین و زندگی 2
لوح فشرده آموزش قرائت آیات دین و زندگی 3
لوح فشرده آموزش قرائت آیات دین و زندگی 4
خلاصه درس دین و زندگی 1و2 به صورت پاورپوینت
خلاصه درس دین و زندگی 3 به صورت نموداری
پاسخ به اندیشه و تحقیق دین و زندگی ۳
سوالات امتحان نهایی دین و زندگی 3 به تفکیک درس
پرسش های امتحان نهایی دین و زندگی ۳ همراه با پاسخ آنها
سوالات امتحان نهایی دین و زندگی 3 با پاسخنامه
سوالات امتحان نهایی دین و زندگی 4 با پاسخنامه
کتب راهنمای دین و زندگی 1-2-3-4
تطبیق آیات کتاب دین و زندگی 4 با اقسام توحید و شرک ( کنکوری)
فهرست حذفیات منابع سوالات آزمون سراسری 93
آیات پر تکرار دین و زندگی 2 جهت کنکور
نمونه سوال از دروس 9-8-7
نمونه سوال از دروس 6-5-4
نمونه سوال از دروس 3-2-1
بررسی اجمالی درس پانزده و شانزده
بررسی اجمالی درس یازدهم الی چهارده
بررسی اجمالی درس دهم
بررسی اجمالی درس نهم
بررسی اجمالی درس هشتم
بررسی اجمالی درس هفتم
بررسی اجمالی درس ششم
بررسی اجمالی درس پنجم
بررسی اجمالی درس چهارم
بررسی اجمالی درس سوم
بررسی اجمالی درس دوم
بررسی اجمالی درس اول
پیام آیات درس شانزدهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس پانزدهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس چهاردهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس سیزدهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس دوازهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس یازدهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس دهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس نهم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس هشتم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس هفتم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس ششم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس پنجم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس چهارم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس سوم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس دوم برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
پیام آیات درس اول برگرفته از سایت آقای قرائتی(تفسیر نور)
دبیران درس دینى و قرآن با مطالعهى این کتاب مىتوانند به دانش تفسیرى گستردهترى پیرامون آیات دست یابند و در هنگام تدریس از آن بهره گیرند. همچنین مىتوانند این کتاب را در اختیار برخى از دانشآموزان مستعد قرار دهند تا این دانشآموزان براى انجام کارهاى تحقیقى خود پیرامون آیات به این کتاب مراجعه کنند و نتیجه تحقیق خود را در کلاس گزارش نمایند.
لازم به ذکر است، در مواردى که «تفسیر نور» مطلب خاصى نداشته و یا هنوز منتشر نشده، از تفسیر نمونه استفاده شده که در فهرست مطالب، با علامت ستاره (*) مشخص گردیده است.
درس پنجم : پنجره ای به روشنایی |
هدف کلی : مقایسه دیدگاه ها درباره ی مرگ و تشخیص مزیت ها و برتری های دیدگاه توحیدی و ثمرات آن |
ادامه مطلب
درس اول : جلوه های حکمت و تدبیر |
هدف کلی : آشنایی بیشتر با غایت مندی و حکمت و تدبیر در خلقت و انس و توجه بیشتر به خالق حکیم و مدبر جهان |
|
مرور بر مفاهیم |
1. هر موجودی از اجزای خاص و معینی تشکیل شده است . |
ادامه مطلب
| |
درس یازدهم
ثبات درعزم - قدم در بیداری
ثبات درعزم
نکات
1. اجرای یک برنامه و استمرار آن اعتماد به نفس می آورد و شادابی و نشاط می بخشد .
2. شکستن پیمان و خلف وعده ها سستی اراده و ضعف نفس را در پی دارد .
3. باید میان عزم و عمل فاصله نیفتد تا لذت و شیرینی عمل خیر ، سبب تکرار عمل و استواری عزم گردد .
4. احساس حضور در پیشگاه با عظمت خداوند سبب می شود که اورا ناظر بر اعمال خود ببینیم و از برداشتن قدم های مخالف با عهد و پیمان منصرف شویم .
5. غفلت یعنی بی توجه بودن و سست شدن نسبت به هدف و راه رسیدن به آن ها .
6. غافل کسی است که نبت به عوامل سعادت خود در دنیا و آخرت بی توجه باشد .
7. آن فراموشی که ناشی از غفلت و بی توجهی باشد سزاوار سرزنش است .
8. توجه به سرانجام وفاداری به پیمان و کامیابی در آن آدمی را در عزم خود مصمم تر می کند .
9. باید باور کنیم که خواستن توانستن است .
10. تصمیمی که در زندگی می گیریم فوق توانمام نباشد . برای رسیدن به هدف رعایت میانه روی و اعتدال ضروری است .
11. تدریجی عمل کردن سبب دوام عمل می شود .
12. اعمالی که دوام دارند مؤثرند اگر چه کم باشند .
سوال های متن :
1. اجرای یک هدف و برنامه چه تأثیری در روحیه انسان دارد ؟
به انسان اعتماد به نفس می بخشد و سبب شادابی و نشاط می شود .
2. شکستن پیمان و خلف وعده ها چه آثاری در پی دارد ؟
سستی اراده و ضعف نفس را در پی دارد و کار به جایی می رسد که شخص با خود می گوید :« من نمی توانم من ضعیف هستم » .
3. غفلت چیست و غافل کیست ؟
غفلت یعنی بی توجهی و سستی نسبت به هدف و راه رسیدن به هدف و غافل کسی است که موجبات سعادت خود در نیا و آخرت بی توجه باشد .
4.آیا فراموشکار مقصر است ؟
خیر ، همیشه مقصر محسوب نمی شود بلکه آن فراموشی بد است که ناشی از غفلت و بی توجهی باشد .
5. چه عاملی سبب دوام عمل می گردد ؟ و دوام عمل چه فایده ای دارد ؟
تدریجی عمل کردن سبب دوام عمل می شود . اعمالی که دوام دارند موثرند اگر چه کم باشند اما عمل گاه و بیگاه نه تنها مؤثر نیست که گاهی زیان آور هم هست .
6. رسول خدا (ص) درباره تداوم عمل چه می فرمایند ؟
« ان افضل الاعمال ادومها و ان قل ؛ برترین اعمال مداوم ترین آنها ست اگر چه اندک باشد . »
7. راه های تقویت عزم را نام ببرید .
تسریع در انجام تصمیم – توجه به حضور در پیشگاه خدا و فرشتگان – توجه به عاقبت پایداری در تصمیم – عملی دانستن تصمیم جدید – رعایت اصل اعتدال – رعایت اصل تدریج .
اندیشه و تحقیق :
1.آیاعلاوه بر عوامل ذکر شده در کتاب عامل یا عوامل دیگری برای تقویت عزم می شناسید ؟ آنها را بیان کنید .
توجه به این مطلب که ما موجودی ابدی هستیم و ما با اعمال نیک خود داریم ابد خود را می سازیم .
توجه به این مطلب که مصایب و مشکلات دنیا زوال پذیر و فانی است و پاداش نیکو در انتظار صابران است
توجه به عزمت (لقاء الله) عزم انسان را جزم می کند .
2. به نظر شما چه عاملی ممکن است تصمیم های زیر را تهدید کند ؟ هر یک را جداگانه بنویسید .
الف ) خواندن نماز
ب ) مطالعه کتاب های مفید
ج ) کمک به نیازمندان
الف ) بی توجهی به فضیلت نماز اول وقت ، سرگرمی و بازی های بازدارنده ، کاهلی .
ب ) اشتغالات وقت گیر مانند نگاه به فیلم ها ، تنبلی ، عدم عادت به مطالعه .
ج ) صفت رذیله بخل ، قساوت قلب و ترساندن شیطان انسان را از فقر .
3. چرا امام صادق (ع) می فرماید : « سزاوار است کسی که همت بر کار خیری کرده و در عمل به آن تسریع کند و آن رابه تأخیر نیندازد ؟ »
زیرا شیطان منتظر همین تأخیرها ست تا در این فاصله زمانی انسان را وسوسه کند و به تنبلی کشاند .
درس دوازدهم
قدم در بیداری
نکات
1. بقای بر میثاق ، رشد و کمال ما و رضایت پروردگار را در پی دارد و شکستن پیمان به شرمندگی در مقابل او می انجامد .
2. راه وفای به میثاق ، مراقبت از ان است . مراقبت یعنی زیر نظر داشتن ، دقت و توجه .
3. مراقبت از سه جنبه اصل و کیفیت و نیت عمل ضروری است .
4. شخص مراقب باشد به اصل عهد و پیمانی که با خدا بسته عمل کند و هیچ یک از اجزای آن از دست نرود .
5. میزان تاثیر عمل به کیفیت آن بستگی دارد .
6. مهمترین جنبه هر عمل نیت آن است . تاثیر یک عمل در تکامل معنوی انسان وابسته به قصد و نیت عمل کننده است .
7. با ارزیابی و محاسبه میزان موفقیت به دست می آید و عوامل موفقیت یا عدم موفقیت روشن می شود
8. بهترین زمان محاسبه در پایان هر روز و قبل از خواب است .
سوال های متن :
1. بقای بر میثاق چه نتیجه ای دارد ؟
رشد و کمال ما و رضایت پروردگار را در پی دارد و شکستن پیمان به شرمندگی در مقابل او می انجامد .
2. خداوند در حدیث قدسی درباره کسانی که به سوی او بازگشت دارند چه می فرماید ؟
هر کس یک وجب به سوی من آید یک گام به سوی او خواهم رفت و هر کس گامی به سوی من آید دو گام به سویش بر خواهم داشت و هر کس آهسته به سویم آید شتابان به جانبش خواهم رفت .
3. راه وفاداری به میثاق با خدا چیست ؟
راه وفای به میثاق ، مراقبت از آن است مراقبت یعنی زیر نظر داشتن دقت و توجه .
4. جنبه های سه گانه عمل را نام ببرید ؟
1- اصل عمل ؛2- کیفیت و چگونگی عمل ؛3- نیت و قصد شخص عامل .
5. مراقبت از اصل عمل چگو نه است ؟
بدین صورت که شخص مراقب باشد به اصل عهد و پیمانی که با خدا بسته حتما عمل کند به طوری که هیچ یک از اجزای اصلی آن از دست نرود .
6. مهمترین جنبه هر عمل به چه امری بستگی دارد ؟
مهمترین جنبه هر عمل ، نیت آن است . هر فردی باید توجه کند به چه منظور عملی را انجام می دهد و دستورات خدارا اطاعت می کند .
7.بهترین زمان محاسبه چه موقعی است ؟
بهترین زمان محاسبه در پایان هر روز و قبل از خواب است در آخرین لحظات روز خود نگاهی به اعمال خود کنیم اگر موفق بوده ایم سپاسگزار خداوند باشیم و اگر کوتاهی کرده ایم استغفار نماییم و برای روز بعد از درگاه او یاری جوییم .
اندیشه و تحقیق :
1. چرا مراقبت در ابتدای اجرای هر برنامه ضروری تراست ؟
برای اینکه اطمینان پیدا کنیم که برنامه ما به درستی شروع شده و اجرا می گردد باید با مراقبت تمام کارها را زیر نظر و توجه قرار دهیم . اگر از ابتدا بدون مراقبت انجام شود منجر به انحرافات بزرگ می گردد .
2. چرا پیامبر اکرم (ص) فرموده اند «انما الاعمال بالنیات » ؟
زیرا نیت هر عملی باطن آن عمل است و باطن بسیار مهم تر از ظاهر است . باطن عمل است که برای ما می ماند و در روح مانقش می بندد . از این جهت پیامبر اکرم (ص) فرمود : ارزش اعمال انسان به نیات آنها بستگی دارد .
3. بعضی از افراد می گویند : ما اعمال و عباداتی را انجام می دهیم ولی تاثیر آن ها را در خود احساس نمی کنیم . فکر می کنید اشکال کار این افراد در کجاست ؟
باید توجه داشت که هر عمل سه جنبه دارد : 1. اصل عمل 2. کیفیت عمل 3. نیت شخص عامل . گاهی اصل عمل درست انجام شده است اما به کیفیت و نیت عمل توجه نشده است لذا اثر مطلوب را در خود نمی بیند .
4. چه رابطه ای میان مراقبت و محاسبه برقرار است ؟ آیا به یکدیگر وابسته اند ؟
کسی که بخواهد خود را اصلاح کند هر دو را باید رعایت کند ابتدا مراقبت می کند اعمالش مورد رضایت خدا باشد و بعد در آخر روز خود را محاسبه مب کند که آیا به وظیفه عمل کرد یا نه . پس در واقع محاسبه ، آن مراقبت را تکمیل می کند .
5. چرا باید از نیت و قصد خود در هنگام عمل مراقبت کنیم ؟
تاثیر یک عمل در تکامل معنوی انسان وابسته به قصد و نیت عمل کننده است . باید از نیت خود در اعمال مراقبت نماییم و نگذاریم کارهای بلند و متعالی آلوده به هدف های پست گردد .
6. آسان گرفتن و گذشت چه موقع پسندیده است و در چه صورتی ناپسند است ؟
آسان گیری و گذشت نسبت به خطاهای دیگران پسندیده است و نشانه کرامت و بزرگواری است اما آسان گیری نسبت به اشتباهات خود ، نشانه حقارت و زبونی در مقابل گناه است .
آیین رهروی - کتاب زندگی
امام علی ( ع ):
« بهشت با عمل نیکو به دست می آید نه با امید . »
مرحلهء سوم : قدم در راه
درس سیزدهم
آیین رهروی
نکات
1. راه زندگی را با تنظیم برنامه ای که در آن ، جایگاه هر وظیفه ای به مقتضای زمان معین شده باشد می توان پیمود .
2. هر زمانی اقتضای اعمال خاصی را دارد .
3. دوره کودکی دوره ی ظهور و شکوفایی توانایی های طبیعی و بازی و سرگرمی می باشد .
4. دوره نوجوانی و جوانی ، دوره کسب مهارت های ، دانش اندوزی ، آمادگی برای حضور در جامعه و بخصوص دوره ی شکوفایی معنوی و انتخاب های بزرگ است .
5. گرفتن تصمیم های مناسب با شرایط زمانی و سنی و روحی و خُلقی نیازمند وقت کاردانی و تنظیم نقشه های حساب شده برای زندگی است .
6. ما باید به عنوان برترین موجود در این کره خاکی از تمامی ساعات و ایام عمر بهره ببریم تا هیچ استعدادی را ضایع نکنیم .
7. نوعی ارتباط میان اعمال و زمان ها وجود دارد که ممکن است ما از آن اطلاع نداشته باشیم .
8. پیامبر اکرم (ص) در منزل اوقات خود را سه قسمت می کرد : قسمتی برای عبادت ، قسمتی برای اهل خانه و قسمتی برای رسیدگی به کارهای خود .
9. وظایفی که برای انجام آنها با خدا عهد می بندیم سه دسته اند : 1. اعمالی که در ارتباط با خداست مانند نماز و روزه ؛ 2. اعمالی که در ارتباط با بندگان خدا و سایر مخلوقات خداست مثل مبارزه با ظلم ، حفظ محیط زیست ؛ 3. اعمالی که در ارتباط با خود است مانند نظافت و مطالعه .
10. همه این سه دسته از اعمال به قصد کسب رضایت خدا انجام می دهیم .
11. به تحقیق که رسول خدا اسوه نیکویی برای شماست .
12. رسول خدا (ص) شب ها زود می خوابید و در نیمهدوم شب برای نماز شب بر می خاست هنگام برخاستن از خواب برای خدا به سجده می افتاد .
13. رسول خدا (ص) با فروتنی سر سفره می نشست در غذا خوردن با فقیران همنشین می شد . و می فرمود ما مردمی هستیم که تا گرسنه نشویم غذا نمی خوریم و چون بخوریم قبل از سیر شدن دست از غذا می کشیم .
14. شجاعت و توانایی جسمانی رسول خدا (ص) و اهل بیت ایشان نشان می دهد که این بزرگواران علاوه بر کمالات معنوی از بدن سالم و با نشاط نیز برخوردار بودند . رسول خدا (ص) از مردم می خواست شنا کردن ، سوارکاری و تیر اندازی را به فرزندان شان بیاموزند .
سوال های متن :
1. راه زندگی را چگونه می توان پیمود ؟
به وسیله ی برنامه ای که مطابق با آن حرکت کنیم تا به مقصد برسیم . برنامه جایگاه هر عمل را متناسب با زمان و امکانات انسان معین می کند .
2. قرآن کریم درباره اسوه بودن پیامبر اکرم چه می فرماید ؟
« لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه ؛ به تحقیق که رسول خدا اسوه نیکویی برای شماست »
3. چگونه می توان امیر مؤمونان (ع) را یاری کرد ؟ خود ایشان چه می فرمایند ؟
« شما قادر به چنین کاری ( مانند من زندگی کردن ) نیستند ولی سعی کنید با پرهیزکاری و کوشش و پاکدامنی و درستکاری مرا یاری کنید . »
4. آداب خواب رسول خدا (ص) چگونه بود ؟
اغلب شب ها زود می خوابید و در نیمه دوم شب برای نماز شب برمی خواست .
هنگام خواب می فرمود : خدایا آن روز که بندگانت را برمی انگیزی مرا از عذاب حفظ فرما .
هنگام برخاستن از خواب برای خدا به سجده می افتاد .
5. سفارشات امام صادق (ع) درباره خواب را بنویسید .
- هر کس با وضو به بستر رود بسترش مسجد اوست .
- چون به بستر می روی نگاه کن و ببین در روز چه بدست آورده ای و به یاد آر که خواهی مرد و قیامتی در کار است .
چون به بستر رفتی تسبیح حضرت زهرا (س) و آیه الکرسی و سوره ناس و فلق را بخوان .
6. آداب غذا خوردن با استفاده از فرمایشات معصومین را بنویسید ؟
آغاز غذا با نام خدا و پایانش با حمد و سپاس او .
پرهیز از زیر نظر گرفتن دیگری و نگاه به لقمه او .
تا گرسته نشده ایم دست بسوی عذا دراز نکنیم و قبل از سیر شدن دست از غذا بکشیم .
خوردن غذا به آهستگی و آرامی .
آب را سه نفس بنوشیم و با بسم الله شروع و با الحمدلله تمام کنیم .
7. رسول خدا (ص) چه نظری درباره ورزش داشت ؟
در مسابقات ورزشی حضور می یافت و از مردم می خواست شنا کردن و سوار کاری و تیراندازی را به فرزندان شان بیاموزند .
اندیشه و تحقیق :
الف )
1. چرا در میان موجودات فقط انسان است که ممکن است زمان هرز رفته و تلف شده داشته باشد ؟
موجودات دیگر با هدایت غریزی به سوی رفع نیاز خود حرکت می کنند اما انسان باید با فکر و انتخاب خود به رفع نیازهای خود بکوشد که گاهی عواملی مانع می شود و بنابراین امکان دارد عمر تلف شده داشته باشد .
2. مقصوداز این که رسول خدا ( ص) برای مسلمانان اسوه است چیست ؟
یعنی از آنان پیروی کنیم و در این راه هر چه موفق تر باشیم به آن ها نزدیک تر شده و از نور وجودشان بیشتر بهره مند می شویم .
ب )
در مورد مسائل زیر تحقیق کنید :
1. خوردن غذای غصبی چه حکمی دارد ؟
غصب کردن حرام است یعنی نمی شود به ناحق مال دیگری را تصاحب کرد هرگونه تصرفی و از جمله خوردن آن گناه دارد و واجب است هر چه زودتر به صاحبش برگرداند .
2. چه حیواناتی حرام گوشت هستند ؟
پستانداران حرام گوشت : درندگان مانند شیر و پلنگ و ببر و گرگ و سگ و خرس و کفتار وکلا سگ سانان و گربه سانان و میمون و خرگوش و موش و جوجه تیغی و ... و کرگدن و فیل و خوک ( که بیش از دو سم دارند ) و پستانداران دریایی مثل نهنگ و فک و شیر دریایی ...
پرندگان حرام گوشت : پرندگان شکاری و درنده ( نظیر عقاب و قرقی و باز و لاشخور ) و کلاغ ، طاووس ، خفاش ، پنگوئن و ... ( پرندگان حرام گوشت ثابت نگهداشتن بالشان بیشتر از بال زدن آنهاست و دیگر اینکه سنگدان و انگشت پشت پا نظیر شست در انسان ندارند . )
ماهیان حرام گوشت : ماهیان بدون پولک نظیر کوسه . اره ماهی حرام هستند . حیوانان بی مهره : بجز ملخ و میگو بقیه حرامند مانند کرم ها ، حلزون ، هشت پا ، خرچنگ و انواع حشرات .
درس چهاردهم
کتاب زندگی
نکات
1. قرآن کریم ، راهنمای زندگی ماست .
2. اولین برنامه ی زندگی ، تعیین وقت مناسبی برای خواندن قرآن کریم است .
3. مناسب ترین وقت برای خواندن قرآن دوران جوانی و نوجوانی است که انسان آمادگی بیشتری برای دریافت حقایق قرآن دارد .
4. هرکس در جوانی قرآن بخواند قرآن با گوشت و خونش در می آمیزد .
اندیشه و تحقیق :
1. وظیفه ی تعلیم و تبیین قرآن کریم پس از پیامبر اکر م (ص) بر عهده ی چه کسانی است ؟
با استفاده از حدیث ثقلین و یا احادیث دیگری که می دانید این سوال را پاسخ دهید.
پیامبر اکرم (ص) در حدیثی که معروف به حدیث ثقلین است می فرماید : من از میان شما می روم و دو چیز گرانبها از خود به یادگار می گذارم یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیتم مادام که به این دو چنگ بزنید گمراه نخواهید شد و این دو از یکدیگر جدا نخواهند شد . » از این حدیث معلوم می شود که اهل بیت پیامبر (ص) که پیوند ناگسستنی با قرآن دارند همسنگ و همطراز با قرآن هستند از علم و عصمت برخوردارند و از قدرت تعلیم و تبیین قرآن برخوردارند .
2. اگر ما مسلمانان در خواندن قرآن کریم سهل انگاری کنیم و در تنظیم برنامه های زندگی خود از راهنماییهای آن بهره نبریم با چه مشکلاتی روبه رو خواهیم شد ؟
قرآن کتاب هدایت بشر به سوی سعادت ابدی است . این برنامه ی زندگی از جانب کسی است که انسان را خلق کرده است و بهتر از هر کس انسان و سعادت او را می شناسد . پشت کردن به این برنامه جز گمراهی و شقاوت ثمری نخواهد داشت .
درس پنجم : پنجره ای به روشنایی
هدف کلی : مقایسه دیدگاه ها درباره ی مرگ و تشخیص مزیت ها و برتری های دیدگاه توحیدی و ثمرات آن
مرور مفاهیم :
1. انسان همواره با حادثه ی عظیمی به نام «مرگ» روبروست .
2. در مواجهه ی با مرگ دو دیدگاه کلی وجود دارد .
3. یک دیدگاه می گوید که مرگ پایان زندگی است .
4. دیدگاه دیگر می گوید که مرگ آغاز حیات برتر است .
5. قرآن کریم این دو دیدگاه را طرح می کنند و نتایج هر دو دیدگاه را اعلام می کند .
6. هر یک از این دو دیگاه دارای پیامدهایی در زندگی انسان است .
7. دنیای امروز ، با غفلت از جهان آخرت ، زیان سنگین اخلاقی و اجتماعی دیده است .
1. کسانی که مرگ را پایان زندگی می دانند در برابر موضوع مرگ دو واکنش نشان می دهند :
- برخی نمی توانند خود را از اندیشه ی مرگ و نابودی پس از آن نجات دهند ؛ از همین رو اضطراب از فنا و نابودی همواره آنان را آزار می دهد و دمی آسوده نمی گذرد .
- برخی نیز می کوشند درباره ی مرگ نیندیشند و نسبت بدان بی توجه و غافل باشند . آنان فکر می کنند که با غفلت از مرگ می توانند بر اضطرابی که ناشی از فکر نابودی است ، غلبه کنند .
سوره ی روم ، آیه ی 7و8
سوره ی یونس ، آیه ی 7و8
این آیات دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله ی مرگ را نقد می کند و پیام های زیر از آن مستفاد می شود:
1. منکرین آخرت نسبت به زندگی دنیا سطحی نگر هستند و ظاهر این زندگی را می بینند .
2. این گروه درباره نظام خلقت نمی اندیشند :
جهان خلقت نظامی حق دارد که لازمه ی آن غایتمندی آن است .
3. این گروه ملاقات پروردگار را انکار می کنند .
4. رضایت دادن به زندگی دنیا و قناعت کردن به آن از ویژگی های این گروه است .
5. از نشانه های نظام حکیمانه و غایتمندی در جهان خلقت غفلت می کنند .
6. دیدگاه این گروه آثار گناه آلود دارد و سرنوشت زیانباری در جهان دیگر دارند .
2. پیامدهای دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله مرگ این است که :
- قرار گرفتن زندگی در بن بست و بسته شدن دریچه های امید به روی انسان .
- بی ارزش شدن زندگی
- دچار شدن به یاس و ناامیدی ، از دست دادن شادابی و نشاط زندگی
- کناره گیری از دیگران و دچار شدن به انواع بیماری های روحی .
- قدم گذاشتن در راه هایی که سرگردانی بیش تر به دنبال دارد .
سوره ی کهف ، آیه ی 103 تا 105
3. دقت در این آیات سرنوشت کسانی که راه غفلت از مرگ را پیش گرفته اند چنین است که :
- کوشش آنان در زندگی به جایی نمی رسد .
- سرمایه ی زندگی را از دست می دهند .
- فکر می کنند که بهترین عملکرد را دارند اما تلاششان بی نتیجه است .
- اگر اعمال درستی هم داشته باشند به دلیل نوع زندگی که انتخاب کرده اند فایده نخواهد داشت .
- اعمالشان در روز قیامت ارزشی ندارد و راهگشا نخواهد بود .
4. وان ادیان الهی مرگ را پایان بخش دفتر زندگی نمی دانند بلکه آن را غروبی می دانند که طلوعی درخشانتر در پیش دارد . مرگ ، نسبت به دنیا مرگ و نسبت به جهان دیگر تولد است . در نتیجه ، آدمی نابود نمی شود و از یک هستی به هستی بالاتری می رود . آنان مرگ را گذرگاهی به جاودانگی می دانند ؛ لذا نه تنها از اندیشیدن درباره ی مرگ نمی هراسند بلکه توجه به آن و حیات پس از آن را ضروری می دانند .
5. پیامبر اکرم (ص) درباره ی مرگ می فرماید : بای بقا خلق شده اید ، نه برای نابودی و فنا ، و با مرگ تنها از جهانی به جهان دیگر منتقل می شوید .
6. از دیدگاه پیامبر (ص) با هوش ترین مومنان کسانی هستند که : آنان که فراوان به یاد مرگ اند و بهتر از دیگران خود را برای آن آماده می کنند .
7. امیر مومنان علی (ع) درباره مرگ می فرماید : ای مردم ! آدمی در همان حال از مرگ می گریزد ، آن را ملاقات می کند . زندگی میدان از دست دادن جان ، و فرار از مرگ عین نزدیک شده به آن است .
8. از پیامدهای دیدگاه الهی نسبت به مرگ :
- بیرون آمدن زندگی از بن بست و باز شدن پنجره ی امید و روشنایی به روی انسان و ایجاد شور و نشاط و انگیزه ی فعالیت و کار در زندگی .
- نهراسیدن از مگر و آمادگی برای فداکاری در راه خدا .
9. خداپرستان حقیقی در دنیا زندگی می کنند ، زیبا هم زندگی می کنند اما به آن دل نمی سپرند ؛ از این رو ، مرگ را ناگوار نمی دانند .
آنان معتقدند که مرگ برای کسانی ناگوار است که با کوله باری از گناه با آن مواجه شوند ، چنین کسانی از ملاقات مرگ دچار وحشت می شوند .
10. عدم ترس خداپرستان از مرگ به این معنا نیست که آنان آرزوی مرگ می کنند ، بلکه آنان از خداوند عمر طولانی می خواهند تا بتوانند در این جهان با تلاش در راه خدا و خدمت به انسان ها ، با اندوخته ای کامل تر خدارا ملاقات کنند و به درجات برتر بهشت نائل شدند .
همین عامل سبب می شود که دفاع از حق و مظلوم و فداکاری در راه خدا آسان تر می شود و شجاعت به مرحله ی عالی آن برسد و آن گاه که حیات این دنیا چیزی جز ننگ و ذلت نباشد و فداکاری در راه خدا ضروری شود ، به استقبال شهادت می روند تا با شهادت خود راه آزادی انسان ها را هموار کنند .
اندیشه و تحقیق
1. چرا برخی از افراد با این که آخرت را قبول دارند و از لحاظ فکری آن را پذیرفته اند ، تلاش چندانی برای آن جهان نمی کنند و در زندگی و کارهای خود به گونه ای عمل می کنند که گویی آخرتی در پیش نیست ؟
برخی از افراد گرچه منکر آخرت نیستند ولی از آن غافل اند یعنی رفتار و کردارشان کم تر از ایمان قلبی و باور جدی به این اندیشه است . بسیاری از آنان چنان به زندگی دنیوی خود سرگرم اند که از حیات اخروی غافل مانده اند . اینان در حقیقت دارای ایمان قوی نیستند و صرفا به زبان یا حداکثر در اندیشه معاد را قبول دارند و قلبا بدان گرویده اند .
2. آیا توجه به آخرت لزوما بی توجهی به دنیا و عقب ماندگی را در پی دارد ؟
خیر . اعتقاد به آخرت نه تنها سبب عقب ماندگی نیست ، بلکه سبب تصحیح زندگی و پیش گرفتن اخلاق الهی در زندگی می شود .
3. با مطالعه و دقت در آیات 32 تا 37 سوره ی مومنون ، توضیح دهید این آیات بیان گر کدام تفکر درباره ی مرگ است ؟
این آیات بیان گر دیدگاه غیر الهی نسبت به مرگ است .
خود آزمایی :
1. انسان همواره با حادثه عظیمی به نام ............ روبروست .
ج ) مرگ
2.به فرموده امام حسین (ع) ، مرگ ............... است .
ج ) سعادت
3. درباره مرگ دو دیدگاه وجود دارد . دیدگاه غیر الهی را بنویسید .
ج ) صاحبان این دیدگاه چنین می اندیشند که مرگ پایان زندگی است . هر انسانی پس از مدتی زندگی در دنیا ، دفتر عمرش بسته می شود و حیات او پایان می یابد و رهسپار نیستی می شود .
4. پیامدهای دیدگاه غیر الهی نسبت به مسئله مرگ رت بنویسید ؟
ج)
- قرار گرفتن زندگی در بن بست و بسته شدن دریچه های امید به روی انسان .
- بی ارزش شدن زندگی
- دچار شدن به یاس و ناامیدی ، از دست دادن شادابی و نشاط زندگی
- کناره گیری از دیگران و دچار شدن به انواع بیماری های روحی
- قدم گذاشتن در راه هایی که سرگردانی بیش تر به دنبال دارد .
5. چرا خدا پرستان واقعی مرگ را ناگوار نمی دانند ؟
ج ) خداپرستان حقیقی در دنیا زندگی می کنند ، زیبا هم زندگی می کنند اما به آن دل نمی سپرند ؛ از این رو ، مرگ را ناگوار نمی دانند .
آنان معتقدند که مرگ برای کسانی ناگوار است که با کوله باری از گناه با آن مواجه شوند ، چنین کسانی از ملاقات مرگ دچار وحشت می شوند .
درس ششم : آینده ی روشن
هدف کلی : توانایی تبیین دلایل ضرورت معاد و امکان معاد جسمانی
اصطلاحات علمی درس :
ضرورت معاد
امکان معاد
استدلال در پرتو حکمت
استدلال در پرتو عدل
حکیم
مرور مفاهیم :
1. قرآن کریم حیات اخروی انسان را حتمی می داند و انسان ها را به اندیشه ی در آن دعوت می کند .
2. قرآن کریم زندگی دنیایی را عبث و بیهوده نمی داند و خداوند را از بیهوده کاری منزه می شمارد .
3. عقل آدمی می گوید که توجه به خبر انبیا درباره ی آخرت ، ضرورت است و هشدار آنان را باید جدی گرفت .
4. اقتضای حکمت الهی وجود جهان آخرت و بازگشت انسان به سوی خداست .
5. اقتضای عدل الهی وجود جهانی به نام آخرت است نا انسانها به آن چه استحقاقش را دارند ، برسند .
6. زنده شدن انسان ها پس از مگر با همه ی قوانین علمی سازگار است و امکان تحقق آن وجود دارد .
سوره نساء ، آیه ی 87
سوره مؤمنون ، آیه ی 115 و 116
1. برای قاعده عقلی « دفع خطر احتمالی لازم است » ، اگر سیم برقی را که بدون حفاظ است ، بر دیوار منزل خود مشاهده کنیم و یکی از اعضای خانه به ما خبر دهد که در آن برق جریان دارد ، از دست زدن به آن خودداری می کنیم . زیرا در این گونه موارد از یک قانون عقلی پیروی می کنیم که می گوید : « دفع خطر احتمالی لازم است . »
2. مهم ترین خبری که انبیا برای بشر آورده اند ، خبر از معاد و سرای آخرت است . همه ی آنان پس از ایمان به خدا ، ایمان به آخرت را مطرح کرده و آن را لازمه ی ایمان به خدا دانسته اند . قرآن کریم با چنان صراحت و قطعیتی از آخرت یاد می کند که جای هیچ شک و شبه ای را باقی نمی گذادر . در این کتاب الهی ، بعد از توحید و یکتا پرستی ، درباره ی هیچ موضوعی به اندازه ی معاد سخن نرفته است .
3. مهم ترین خبری که انبیا برای بشر آورده اند خبر از معاد و سرای آخرت است . همه ی آنان پس از ایمان به آخرت را مطرح کرده و آن را لازمه ی ایمان به خدا دانسته اند .
4. از دیدگاه انبیا لازمه ی ایمان به خدا ، ایمان به آخرت است .
5. بعد از توحید مهم ترین موضوعی که در قرآن کریم سخن رفته ، معاد است .
6. استدلالهایی که بر ضرورت معاد دلالت دارند :
- راه حکمت الهی
- راه عدل خداوندی
7. کار حکیمانه ، کاری است با هدف معقول و شایسته که نتایج صحیح و عاقلانه به دنبال دارد .
8.کسی که کارهایش حکیمانه است ف حکیم می گویند .
9. خدا حکیم است چرا که اگر موجودی را خلق می کند :
- هدفی شایسته برایش قرار می دهد .
- امکانات رسیدن به هدف را هم به او اعطا می کند .
- اگر تمایلات و خواسته هایی در وجودش آفریده ، پاسخ مناسب آن را پیش بینی کرده است .
10. هر انسانی میل به جاودانگی دارد و در آرزوی حیاتی جاویدان است . این گرایش به اندازه ای در آدمی قوی و شدید است که عموم تلاش های او ، از قبیل خوردن ، دفاع از خود در برابر خطرها و آفات و کسب و کار را تحت تاثیر قرار می دهد .
حال اگر زندگی انسان منحصر به همین دنیا باشد به معنی آن است که به این میل او پاسخ درستی داده نشده است . از آن جایی که هر میلی که در نهاد انسان است ، پاسخگویی در جهان خارج دارد نتیجه می گیریم که یک زندگی جاوید در جهان آفرینش وجود دارد .
11.« میل به کمالات بی نهایت » ضرورت معاد را ثابت می کند :
- انسان طالب و خواستار همه ی کمالات و زیبایی ها ست ، این طالب در هیچ حدی محدود نمی شود و پایان نمی پذیرد .
- دنیایی که در آن زندگی می کنیم به تنهایی جای مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای انسان نیست و عمر محدود انسان نیز با این گرایش ها تناسب ندارد .
- ممکن نیست که خداوند عشق به خود و حیات ابدی را در وجود کسی قرار دهد و سپس او را در حالی که هنوز به شدت مشتاق اوست و بدان نرسیده از هستی بیندازد .
* نتیجه :
اگر مرگ پایان زندگی انسان باشد ، عموم دستورات الهی و سفارش های عقل و فطرت بیهوده می شود و همه ی کمالات کسب شده از دست خواهد رفت . پس میل به کمالات بی نهایت ضرورت معاد را در پرتو حکمت الهی اثبات می کند .
* نکته :
1. هر انسانی دو ویژگی « گرایش به بقا » و « بی نهایت طلبی » را در خود می یابد .
2. خدای حکیم این دو گرایش را بی سبب درما قرار نمی دهد .
اندیشه و تحقیق :
1. میان حکمت خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی هست ؟
لازمه ی حکمت خدا این است که هیچ کاری از کارهای خدا بیهوده و عبث نباشد پس لازمه ی حکمت خدا این است که زندگی انسان را پایانی نباشد و آن چه در این جهان به دست می آورد با مرگ او از بین نرود .
2. میان عادل بودن خداوند و ضرورت معاد چه ارتباطی وجود دارد ؟
نظام حاکم بر این جهان اجازه نمی دهد که هر کس به طور کامل به نتیجه ی اعمال نیک یا بد خود برسد در این صورت اگر معاد نبود امکان اجرای عدالت میان مردمان وجود نداشت . پس عدل خدا ایجاب می کند که در پی این جهان عالمی دیگر وجود داشته باشد تا عدل و داد درباره ی همگان اجرا شود .
3. در آیات 45تا 48 واقعه ، 5 قیامت و 11 و 12 مطففین تامل کنید و ببینید و چه زمینه ها و انگیزه هایی سبب انکار معاد می شود .
لجاجت و اصرار بر گناهان از قبیل شرک و عناد – تکذیب بهشت و دوزخ به پیروی اغز هوای نفس – انکار قرآن ، ظلم و بدکار بودن .
خودآزمایی :
1. گرایش به بقا و جاودانگی ............ معاد را ثابت می کند .
ج ) ضرورت
2. حقیقت وجودی انسانی .............. است .
ج ) نفس و روح
3. برای قاعده عقلی « دفع خطر احتمالی لازم است » نمونه بیاورید ؟
ج ) اگر سیم برقی را که بدون حفاظ است ، بر دیوار منزل خود مشاهده کنیم و یکی از اعضای خانه به ما خبر دهد که در آن برق جریان دارد ، از دست زدن به آن خودداری می کنیم . زیرا در این گونه موارد از یک قانون عقلی پیروی می کنیم که می گوید : « دفع خطر احتمالی لازم است . »
4. « میل به کمالات بی نهایت » چگونه ضرورت معاد را ثابت می کند ؟
ج )
- انسان طالب و خواستار همه ی کمالات و زیبایی ها ست ، این طالب در هیچ حدی محدود نمی شود و پایان نمی پذیرد .
- دنیایی که در آن زندگی می کنیم به تنهایی جای مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای انسان نیست و عمر محدود انسان نیز با این گرایش ها تناسب ندارد .
- ممکن نیست که خداوند عشق به خود و حیات ابدی را در وجود کسی قرار دهد و سپس او را در حالی که هنوز به شدت مشتاق اوست و بدان نرسیده از هستی بیندازد .
5. استدلالهایی که بر ضرورت معاد دلالت دارند را نام ببرید ؟
ج )
- راه حکمت الهی
- راه عدل خداوندی
درس هفتم : منزلگاه بعد
هدف کلی : آشنایی با جهان برزخ و توانایی تبیین رابطه ی آن با دنیا و آخرت اصطلاحات علمی درس :
برزخ
توفی
آثار ما تقدم
آثار ماتاخر
مرور بر مفاهیم :
1. به فرموده ی قرآن کریم پس از مرگ و قبل از قیامت ، انسان وارد عالم برزخ می شود .
2. در دوره ی برزخ ، بدن مادی و دنیایی حیات خود را از دست می دهد .
3. در دوره ی برزخ ، روح فعالیت آگاهانه دارد .
4. پیشوایان معصوم ما را درباره ی سرنوشت مومنان و کافران در برزخ ، راهنمایی کرده اند.
5. بهره ای از بهشت و جهنم آخرت نیز در دوره ی برزخ نصیب مومنان و کافران می شود .
6. دردوره ی برزخ پرونده ی اعمال انسان ها باز است و آثار کارهایی که در دنیا انجام داده به او می رسد .
سوره ی مومنون ، آیه ی 99 و 100
سوره ی نساء ، آیه ی 97
سوره ی نحل ، آیه ی 32
سوره ی غافر ، آیه ی 45 و 46
سوره ی یس ، آیه ی 12
1. انسان ها در هنگام مرگ ، از آگاهی و توانایی ای برخوردار هستند که بتوانند با خداوند و ملائکه گفت و گو کنند و پاسخ شان را بشنوند .
انسان پس از مرگ ، وارد عالمی به نام عالم برزخ می شود و تا قیامت در آن جا به سر می برد .
2. برزخ در لغت به معنای فاصله و حایل میان دو چیز است .
3. عالم برزخ عالمی است میان زندگی دنیایی و حیات اخروی که آدمیان پس از مرگ وارد آن می شوند و تا قیامت در آن جا می مانند .
4. ویژگی های عالم برزخ :
- روه هم چنان به فعالیت های آگاهانه خود پس از مرگ ادامه می دهد .
- در این عالم ، انسان با خداوند و فرشتگان گفتگو می کند و پاسخ شان را می شنود .
- بخشی از پاداش و جزای مردم در عالم برزخ داده می شود .
- ارتباط عالم برزخ با دنیا ، پس از مرگ نیز همچنان برقرار است .
5. پس از مرگ فعالیت های حیاتی بدن متوقف می شود ، اما فرشتگان روح انسان ها را « توفی » می کنند ، یعنی روح انسان را به طور تمام و کمال دریافت می کنند .
بنابراین اگر چه بدن حیات خود را از دست می دهد ، اما روح همچنان فعالیت آگاهانه ی خویش را ادامه می دهد .
6. دریافت تمام و کمال چیزی را توفی می گویند .
7. روح در عالم برزخ به فعالیت آگاهانه ی خویش ادامه می دهد زیرا فرشتگان روح انسان توفی می کنند ، یعنی روح انسان را به طور تمام و کمال دریافت می کنند .
8. از ویژگی های عالم برزخ :
- انسان با خداوند و فرشتگان گفتگو می کند و پاسخ شان را می شنود .
- مجموعه ی اعمال خود در دنیا را می بیند و با آن ها گفتگو می کند .
9. بخشی از پاداش و جزای مردم در عالم برزخ داده می شود . مومنان در « بهشت برزخی » و کافران در « جهنم برزخی » که تجلی کوچکی از بهشت و جهنم آخرت است ، روزگار می گذرانند .
10. ارتباط عالم برزخ با دنیا ، پس از مرگ نیز همچنان برقرار است ، بدین معنا که پرونده ی اعمال انسان ها با مرگ بسته نمی شود و پیوسته بر آن افزوده می گردد .
11. آثار ماتقدم به اعمالی گفته می شود که آثار و نتایج آن ها :
- محدود به دوران عمر انسان می باشند .
- با مرگ شخص پرونده ی آن ها بسته می شود .
12. آثار ماتاخر به اعمالی گفته می شود که اثار و نتایج آن ها :
- حتی بعد از مرگ از بین نمی رود .
- مردمی که در دنیا هستند تحت تاثیر آثار خوب یا بد آن اعمال هستند .
13. رسول اکرم (ص) در جنگ بدر با کشتگان کفار حرف زدند : ای فلان ، ای فلان ، آن چه پروردگارمان به ما وعده داده بود ، حق یافتیم ؛ آیا شما نیز آن چه پروردگارتان وعده داده بود ، حق یافتید ؟
گفته شد : ای رسول خدا ، آیا ایشان را می خوانی در حالی که مردگان اند ؟
فرمود : قسم به کسی که جانم در دست اوست ، ایشان به این کلام از شما شنوا ترند ، و فقط بر پاسخ دادن توانا نیستند .
14. شخصی از امام کاظم (ع) درباره ی وضع مومنان پس از مرگ پرسید : آیا مومن به دیدار خانواده ی خویش می آید ؟
فرمود : آری .
پرسید : برحسب مقدار فضیلت هایش . برخی از آنان هر روز و برخی هر دو روز و برخی هر سه روز .
شخص سوال کننده می گوید در اثنای کلام حضرت دریافتم که می فرمود : کم ترین آنان هر جمعه .
آن شخص می پرسد : این دیدار در چه ساعتی است ؟
امام فرمود : در هنگام ظهر یا اوقاتی دیگر ؛ پس خداوند فرشته ای را با او روانه می کند تا چیزهایی را به او نشان دهد که شاد شود و چیزهایی را که غمگینش می سازد ، از وی بپوشاند .
15. مطابق کلام امام صادق (ع) شش چیز است که مومن بعد از مرگ نیز از آن ها بهره مند می شود شش مورد است :
- فرزند صالحی که برای او طلب مغفرت کند .
- کتاب قرآن که از آن قرائت کند .
- چاه آبی که حفر کرده ( و به مردم آب می دهد ) .
- درختی که کاشته است .
- آبی که برای خیرات جاری کرده است .
- روش پسندیده ای بنا نهاده و دیگران پس از وی ، آن را ادامه می دهند .
خودآزمایی :
1. به فرموده امام صادق (ع) ارواح مومنان بهد صورت ............... در بهشت اند .
ج ) فضیلت هایشان
2. چه تفاوت هایی میان دنیا و برزخ وجود دارد ؟
ج ) 1- عالم برزخ جنبه ی مادی ندارد .
2- نظامی غیر از نظام این عالم برآن حاکم است .
3- عالم برزخ بسیاری از محدودیت های عالم ماده را ندارد و از گستردگی و عظمت وصف ناپذیری برخوردار است .
4- عالم برزخ نسبت به عالم ماده تشبیه شده است به عالم خارج نسبت به محیط داخل رحم .
3. چه چیزی است که از دنیا با انسان به برزخ می رود و از او جدا نمی گردد ؟ علت جدا نشدن آن چیست؟
ج ) عمل انسان . پرونده ی اعمال انسان در برزخ هم چنان باز است تا آثار مثبت یا نتایج منفی آن در حیات برزخی نصیب او گردد .
در واقع انسان در برزخ در می یابد که عمل او از او جدانشدنی نیست . علت نیز آن است که عمل در واقع اصل وجود اوست ، چرا که انسان چیزی جز مجموعه ای از اعمالش نیست . پس علت جدا نشدن عمل از انسان ، آن است که انسان و عمل یک چیز و یک واقعیتند .
4. نماز خواندن و روزه گرفتن جز و آثار ................... محسوب می شود .
ج ) آثار ماتأخر
5. دوره ی برزخ دوره ی بی خبری است یا دوره ی هوشیاری و آگاهی ؟ از کدام حدیث برای جواب خود استفاده می کنید ؟
ج ) برزخ دوره ی هوشیاری و آگاهی است .
انسان ها در این عالم از آگاهی و توانایی ای برخوردار هستند که بتوانند با خدا و ملائکه گفتگو کنند . علاوه بر آن می توانند اموری را درک و مشاهده کنند که قبلا توانایی آن را نداشتند . از حدیث پیامبر اکرم (ص) .
درس هشتم : واقعه ی بزرگ
هدف کلی :آشنایی با مراحل وقوع قیلمت و چگونگی محاکمه ی الهی
اصطلاحات علمی درس:
نفخ صور
تجسم عمل
میزان
نامه ی عمل
مرور مفاهیم:
1- قرآن کریم مراحل تکوینی قیامت را در سوره های مختلف بیان کرده است.
2- برپایی قیامت دو مرحله دارد،هر مرحله با یک نفخ صور آغاز می شود.
3- در مرحله اول بساط حیات روی زمین برچیده می شود .
4- در مرحله ی دوم همه ی انسانها زنده می شوند ،پرده ها کنار می رود و حقایق آشکار می گردد .
5- دادگاه الهی برپا می گردد و به حساب انسلنها رسیدگی می شود .
6- پیامبران و امامان شاهدان دادگاه الهی هستند .
7- نامه ی اعمال هر کس در اختیارش قرار می گیرد .
1- قیامت در دو مرحله اتفاق می افتد.
2- مرحله اول قیامت با پایان یافتن دنیا آغاز می شود .
3- از حوادث مرحله اول قیامت:
الف) نفخ صور اول
ب ) مدهوشی اهل آسمان و زمین
ج ) تغییر در ساختار زمین و آسمان
4- اولین حادثه ،نفخ صور است . نفخ صور بانگ سهمگینی است که قرآن کریم از آن به ((صیحه )) نیز یاد کرده است . این صدای مهیب آسمانها و زمین را فرا می گیرد و آنچنان ناگهانی رخ می دهد که همه را غافلگیر می کند .
5- همه ی اهل آسمانها و زمین ،جز آنها که خداوند خواسته است ،مدهوش می شوند و بساط حیات انسان و سایر موجودات برچیده می شود .
6- از حوادث مرحله ی اول قیامت ، تحولی عظیم در آسمان ها و زمین رخ می دهد ، آنگونه که وضع گنونی تغییر می کند ، این تغییر چنان عمیق است که آسمان ها و زمین به آسمان ها و زمینی دیگر تبدیل می شوند تا مناسب احوال و شرایط قیامت گردند .
1. وقایعی که در مرحله ی دوم قیامت رخ می دهد به دلیل آن است که انسان ها آماده ی دریافت پاداش و کیفر شوند .
2. وقایع مرحله دوم قیامت :
- نفخ صور دوم
- زنده شدن همه ی انسان ها
- نورانی شدن زمین
- بر پا شدن دادگاه عدل الهی
- حضور شاهدان و گواهان
- دادن نامه ی اعمال
- قضاوت بر معیار حق
3. منظور از نفخ صور دوم بانگ سهمناکی که در ابتدای مرحله دوم قیامت در عالم می پیچد و مقدمه ی حیات مجدد انسان ها فراهم می شود .
4. پس از نفخ صور دوم ، زنده شدن مهم ی انسان ها : با این نفخ صور ، همه ی مردگان دوباره زنده می شوند و از زمین بیرون می آیند و در پیشگاه خداوند حاضر می گردند .
5. با نوری از جانب پروردگار زمین روشت می شود تا :
- سرگذشت انسان ها و حوادث تلخ و شیرین و کارهای نیک و بد آن ها را که دیده است ، آشکار کند.
- پرده کنار رود و واقعیت حوادثی که بر زمین گذشته است ، روشن شود .
6. با آماده شدن صحنه ی قیامت ، رسیدگی به اعمال آغاز می شود . ابتدا کتابی قرار داده می شود که در آن کتاب ، همه ی اعمال انسان ها از کوچک و بزرگ ثبت است . مردم همه ی اعمال خود را در آن کتاب می یابند و گناهکاران می گویند این چه کتابی است که هیچ کار کوچک و بزرگی را از قلم نینداخته و همه را به حساب آورده است .
7. خصوصیات کتاب اعمال :
- همه ی اعمال از کوچک و بزرگ ، در آن ثبت است .
- مردم همه ی اعمال خود را در آن می یابند .
8. شاهدان و گواهان روز رستاخیز :
- پیامبران و امامان
- فرشتگان الهی
- اعضای بدن انسان
- اعضای بدن انسان
9. شاهد و ناظر همه ی پیامبران و امت ها ، رسول خدا (ص) است .
10. براساس آیات و روایات ، پیامبران و امامان شاهدان عدل الهی هستند ؛ همان گونه که در دنیا ناظرو شاهد بر اعمال انسان ها بوده اند . آنان همچنین معیار سنجش اعمال دیگر انسان ها می باشند و چون ظاهر و باطن اعمال انسان ها را در دنیا دیده اند و از هر خطایی مصون و محفوظ اند ، بهترین گواهان قیامت اند . رسول خدا نیز شاهد و ناظری بر همه ی پیامبران و امت هاست .
11. معیار سنجش اعمال انسان ها در قیامت پیامبران و امامان هستند .
12. بدکاران در روز قیامت دروغ می گویند و حتی سوگند دروغ یاد می کنند تا شاید خود را از مهلکه نجات دهند . در این حال ، خداوند بر دهان آن ها مهر خاموشی می زند و اعضا و جوارح آن ها به اذن خداوند شروع به سخن گفتن می کنند و علیه آن ها شهادت می دهند .
13. وزن کننده و سنچش گر اعمال انسان خدا است .
14. هر نفر تنهایی و فقط با عمل خود حاضر می شود و ترازوی عدل برای او برپا می گردد .
15. معیار و وسیله سنجش اعمال حق و عدل است .
16. اعمال پیامبران و امامان معیار و میزان سنجش اعمال سایرین محسوب می شود ، چون عین حق و حقیقت است .
اندیشه و تحقیق
1. آیات 51 و 52 سوره ی یس را مطالعه کنید و بگویید که نفخ صور ذکر شده در این آیات مربوط به مرحله ی اول است یا دوم ؟ همچنین ، کافران پس از خروج از قبرها چه می گویند ؟
و دمیده شده در صور پس آن گاه ایشان از قبرها به سوی پروردگارشان می شتابند گفتند وای بر ما که برانگیخت ما را از خوابگاه ما اینست آن چه وعده داده بود ما را خدای بخشنده و راست گفتند مرسلان ( یس ، 51و52)
- نفخ صور ذکر شده در این آیات مربوط به مرحله ی دوم است .
- کافران می گویند وای بر ما که ما را از خوابگاه مرگ برانگیخت این همان وعده ی خدای مهربان است و رسولان همه راست گفتند .
2. چه شرایطی در قضاوت در قیامت حاکم است که سبب می شود هیچ ظلمی اتفاق نیفتد ؟
- گناهکار نمی تواند چیزی را از خداوند مخفی کند .
- خداوند به کسی ظلم نمی کند زیرا ظلم از صفات سلبیه و نقص است و خداوند از هرگونه نقصی مبراست .
3. با این که خداوند حاکم دادگاه است ، چه نیازی به شهادت شاهدان وجود دارد ؟
چون اعمال پیامبران و امامان عین حق و حقیقت است ، معیار و میزان برای سنجش اعمال سایرین محسوب می شود . پیامبران و امامان چون ظاهر و باطن اعمال انسان ها را در دنیا دیده اند و از هر خطایی مصون و محفوظ اند . بهترین گواهان روز قیامت اند . در واقع شهادت شاهدان برای اثبات چیزی برای قاضی دادگاه نیست بلکه برای خد شخص گناهکار است تا حقیقت وضع خود را دریابند .
خود آزمایی :
1. از دیدگاه امام صادق (ع) مبنای میزان ........................ است .
ج ) عدل
2. « تغییر در ساختار زمین و آسمان ها » از حوادث مرحله ی ................ قیامت است .
ج ) اول
3. وقایع مرحله دوم قیامت را نام ببرید ؟
ج )- زنده شدن همه ی انسان ها
- نورانی شدن زمین
- بر پا شدن دادگاه عدل الهی
- حضور شاهدان و گواهان
- دادن نامه ی اعمال
- قضاوت بر معیار حق
4. منظور از نفخ صور دوم چیست ؟
ج ) منظور از نفخ صور دوم بانگ سهمناکی که در ابتدای مرحله دوم قیامت در عالم می پیچد و مقدمه ی حیات مجدد انسان ها فراهم می شود .
5. شاهد و ناظر همه ی پیامبران و امت ها چه کسی است ؟
ج ) رسول خدا ( ص )
درس چهارم : روزنه های خطا
هدف کلی : آشنایی با موانع رشد و کامل و عوامل سقوط انسان و گرایش به دوری از آن ها
اصطلاحات علمی درس :
نفس اماره
جهل
غفلت
دام های شیطان
حقیقت وجود انسان
هویت
رویاهای صادقه
مرور بر مفاهیم
1. موانع رشد و رستگاری عبارتند از :
- نفس اماره
- جهل از حقایق
- غفلت از خدا و آخرت
- دام های شیطان
2. تحریک کننده ی درونی به سوی گناه همان نفس اماره است .
3. قرآن کریم جهل را سرچشمه ی بسیاری از گناهان و لغزش ها داند .
4. ایمان به آخرت سبب دوری از گناه می گردد .
5. راه های وسوسه کردن انسان توسط شیطان عبارتند از :
- آراسته و زیبا نشان دادن گناه
- سرگرم کردن انسان ها به آرزوهای دور و دراز دنیایی
- غافل کردن از یاد خدا
- ایجاد دشمنی و کینه میان افراد
6. از نظر قرآن کریم عامل اصلی گناه خود انسان است .
7. ابعا وجود انسان عبارتند از :
- بعد جسمانی
- بعد روحانی
8. « ثابت بودن خود » و « رویاهای صادقه » اثبات کننده ی بعد روحانی وجود انسان هستند .
9. « من » و « هویت » انسان ثابت است و مستقل از جسم اوست .
10. روح ثابت است یعنی این که تجزیه و تحلیل نمی پذیرد و فرسوده و مستهلک نمی شود
11. در رویای صادقه انسان از زمان حال و مکان خود خارج می شود که این دلیلی بر بعد روحانی وجود انسان است
12. ویژگیهای روح یا بعد روحانی وجود انسان :
- توانایی انتخاب و تصمیم گیری دارد .
- جاودانگی را طلب می کند .
- به دنبال کمالات بی نهایت و نا محدود است .
- کرامتها یا رزایل اخلاقی را کسب می کند.
- اگر به کرامت اخلاقی آراسته شد ،مقرب درگاه خدا می گردد.
- اگر به رذیلتها تن داد تا اعماق جهنم سقراط می کند .
سوره ی بقره – آیات 168 و 169
سوره ی ق – آیه ی 16
سوره ی قیامت – آیات 20و 21
سوره ی یونس – آیه ی 7
1- به این علت انسانها تن خویش را به گناه آلوده می کنند و از همراهی با کاروان کمال و فلاح باز می مانند که زمینه گناه را در خود پرورش می دهند و دل به دعوت های باطل درونی و بیرونی می سپارند .
2- موانع رشد و رستگاری عبارتند از :
الف ) نفس اماره
ب ) جهل از حقایق
ج ) غفلت از خدا و آخرت
د ) دام های شیطان
3- برخی انسانها به جای بهره مندی متعادل از غرایز و نعمتهای طبیعی ،غرق در غرایز می گردند ،به گونه ای که تمام مرزهای شرعی و اخلاقی را در هم می شکنند و در نتیجه ،از توجه به زیبایی های معنوی باز می مانند . میل سرکشی که در انسان زبانه می کشد و وی را به طلب هر چه بیشتر لذت ها فرا می خواند ،((نفس اماره ))یعنی فرمان دهنده به بدیها نامیده می شود . هر انسانی این را تجربه کرده است که وقتی بر سر دو راهی گناه و پاکی قرار می گیرد ،جنگی در درون او به راه می افتد ،هوسها به گناه وسوسه اش می کنند و عقل و وجدان ،او را به سوی پاکی فرا می خوانند و این تحریک کننده ی درونی به سوی گناه ،همان (( نفس اماره )) است که حضرت علی (ع) درباره ی آن می فرماید :
(( دشمن ترین دشمن تو همان نفسی است که در درون توست ))
4- میل سرکشی که در درون انسانها زبانه می کشد و وی را به طلب هر چه بیشتر لذت ها فرا می خواند ،نفس اناره یعنی فرمان دهنده به بدی ها نامیده می شود .
5- حضرت علی درباره ی (( نفس اماره )) می فرمایند :
دشمن ترین دشمن تو همان نفسی است که در درون توست .
6- قرآن کریم جهل را سرچشمه ی بسیاری از گناهان و لغزشها می داند . از این رو همواره مردم را به تفکر و تعقل دعوت می کند . از نظر قرآن کریم ،محال است که انسان عاقل در گرداب گناه فرو رود و یا انسان جاهل بتواند راه خوشبختی را بپیماید.
امام صادق (ع) در خصوص نقش جهل در لغزش و گناه می فرمایند :
در لشکر عقل ، هفتادوپنج فضیلت و ارزش وجود دارد که سرچشمه ی همه ی فضایل دیگرند و در لشگر جهل ،هفتادوپنج رزیلت و زشتی وجود دارد که منبع سایر زشتی ها و بدی هاست.
کسی که خدا را فراموش می کند و از او غافل است ،به راحتی تن به گناه می دهد.
امام خمینی – رحمت الله علیه – به پیروی از نیاکان معصوم خود – صلوات الله علیهم – همواره تاکید می کرد که هر انسانی باید احساس کند که در پیشگاه خدا حضور دارد و هر کسی به چنین احساسی برسد ، در چنگال گناه اسیر نخواهد شد ،زیرا گناه در مقابل پروردگار مهربان باعث شرمساری و سرافکندگی خواهد بود . این جمله ی پر معنا از ایشان به یادگار مانده است :
((عالم محضر خداست ،در محضر خدا معصیت نکنید.))
عامل دیگر غلطیدن در گناه ،بی توجهی به آخرت است. کسی که به آخرت ایمان دارد ،گناه را چون آتش می بیند که اگر از آن توبه نکند ،روزی گریبان او را خواهد گرفت .از دیگر سو ،شوق رسیدن به پاداش آخرت سبب رغبت در اطاعت خداوند و مواظبت بر پاکیزگی است .
ایمان به آخرت به دو علت سبب دوری از گناه می گردد :
الف ) کسی که به آخرت ایمان دارد ،گناه را چون آتشی می بیند که اگر از آن توبه نکند روزی گریبان او را خواهد گرفت .
ب) شوق رسیدن به پاداش آخرت سبب رغبت در اطاعت خداوند و مواظبت بر پاکیزگی است
7. شیطان دشمن انسان است و خود را از آدمیان برتر می پندارد ،سوگند یاد کرده است که فرزندان آدم را فریب دهد و انتقام رانده شدن از درگاه الهی را بگیرد . کار او وسوسه کردن و دادن وعده های دروغین است و جزهمین وسوسه ،راه نفوذ دیگری ندارد . در واقع ،راه نفوذ او همان هوسها و نفس اماره ی خود انسان است . این انسان است که با دل بستگی به دنیا ،فریب شیطان را می خورد و آمال و امیال پوچ و بی سرانجام را سر لوحه ی کردارش قرار می دهد .
8. شیطان از راه های زیر ، انسان را به نافرمانی از خدا وسوسه می کند .
- آراسته و زیبا نشان دادن گناه .
- سرگرم کردن انسان ها به آرزوهای دور و دراز دنیایی .
- غافل کردن از یاد خدا و کارهای که به یاد خدا می اندازد ، مانند نماز .
- ایجاد دشمنی و کینه میان افراد .
سوره ی ابراهیم ، آیه ی 22
طبق این آیه کار شیطان وسوسه کردن و دادن وعده های دروغین است . وابسته شدن انسان به دنیا او را فریب می دهد .
9. بنا به نظر قرآن کریم عامل اصلی گناه خود انسان است .
10. انسان وجودی با ارزشمند و با کرامت دارد که اگر زمینه های سقوط و گناه را از بین ببرد می تواند تا مقام قرب الهی ، یعنی بهشت دیدار خدا نائل شود .
11. وجود انسان از دو بعد جسمانی و روحانی تشکیل شده است .
12. بعد جسمانی و مادی انسان ، مانند سایر جسم ها و مواد ، دچار تجزیه و تحلیل می شود و سرانجام فرسوده و متلاشی می گردد و مانند دیگر اجسام ، به مکان خاص و زمانی خاص نیازمند و محدود است .
13. بعد روحانی و غیر جسمانی انسان تجزیه و تحلیل نمی پذیرد ، متلاشی نمی شود و به همین جهت ، بعد از مرگ بدن باقی می ماند و آگاهی و حیات خود را از دست نمی دهد . آگاهی های انسان ، قدرت اختیار و تصمیم گیری ، عواطف و احساسات و اخلاق ، همه مربوط به این بعد از وجود انسان است .
14. دو دلیل برای اثبات وجود بعد روحانی انسان وجود دارد : 1) ثابت بودن خود . 2) رویاهای صادقه
15. هرکس درک روشنی از « خود» دارد و در اثبات وجود چیزی که از آن تعبیر به «من» می کند به هیچ گونه استدلالی احتیاج ندارد . می گوید : من رفتم ، من فکر می کنم و من تصمیم می گیرم . گرچه انسان در طول زندگیی حالات و تصورات گوناگونی پیدا می کند ، معلوماتش تغییر می کند و اخلاقش عوض می شود ، اما در میان همه ی این تغییرات و تحولات ، یک محور ثابت و یک حقیقت تغییر ناپذیر دارد که به پشتوانه ی آن می گوید : اخلاق من تغییر کرده یا افکار من عوض شده است . زیرا در همه ی این قضایا ، « من » یک حقیقت ثابت و پابرجاست و من به «غیرمن» تبدیل نشده است .
16. تبدیل نشدن «من» به «غیرمن» ، وجود بعد روحانی انسان را ثابت می کند و به آن ثابت بودن خود می گویند .
17. وقتی گفته می شود «من» و «روح» انسان ثابت است ، برخی گمان می کنند که مقصود این است که روح آدمی دچار هیچ تغییری نمی شود . خیر ، چنین نیست . روح آدمی تغییرات بسیاری می پذیرد . اگر مؤمن و نیکوکار باشد ، روز به روز بر کمالاتش افزوده می شود و اخلاق نیکو در او شکل می گیرد و اگر راه گناه را پیش گرفته باشد ، روز به روز زشت تر و آلوده تر می شود . به همین ترتیب ، اگر به دنبال کسب دانش باشد ، با گذشت زمان از جهل بیرون می آید . انسان بی ایمان نیز وقتی به ایمان می رسد ، دگرگونی عمیقی دراو پدید می آید .
18. وقتی می گوییم روح ثابت است ، منظور این است که «من» یا «روح» تجزیه و تحلیل نمی پذیرد و فرسوده و مستهلک نمی شود و به چیز دیگری تبدیل نمی گردد ؛ مانند مواد جسمانی بدن نیست که جای خود را به مواد دیگر دهد . چرا که اگر چنین اتفاقی بیفتد ، این «من» جدید را نمی توان همان «من» قبلی دانست .
19. ثبات هویت ما ناشی از ثبات اندام های ما نیست . دیده ایم که برخی از انسان ها قسمت هایی از بدن خود را در حادثه ای از دست می دهند ، اما نه خودشان و نه دیگران ، هیچ گاه احساس نمی کنند که قدری از هویت و «من» او کم شده باشد و این نشان می دهد که ثبات هویت و «خود» ما ناشی از ثبات اندام های ما نیست .
20. هر کدام از ما هنگام خواب ، رویاهایی را مشاهده می کنیم که برخی از آن ا مطابق ببا واقعیت هستند و از یک رویداد خارجی حکایت می کنند . این قبیل خواب ها ، خبر از حوادث گذشته یا رویدادهای آینده می دهند یا ویژگی های مکانی را بیان کنند که شخص بیننده ی خواب هرگز آن جا را ندیده است . بنابراین ، انسان در این قبیل خواب ها ، از ظرف زمان یا مکان خود خارج می شود و ره زمانی در گذشته یا در آینده می رود و یا در مکانی که تا به حال نرفته ، قرار می گیرد .
21. از ویژگی های روح یا بعد غیر جسمانی وجود انسان :
- توانایی انتخاب و تصمیم گیری دارد .
- جاودانگی را در می یابد و آن را طلب می کند .
- به دنبال کمالات بی نهایت و نامحدود است .
- کرامت ها یا رذایل اخلاقی را کسب می کند .
- اگر به کرامت های اخلاقی آراسته شد ، مقرب درگاه خدا و مسجود و فرشتگان می شود .
- اگر به رذیلت ها تن داد ، تا اعماق جهنم سقوط می کند .
22. در صورتی که روح انسان کرامت ؛ یا رذایل اخلاقی را کسب کند و به کرامت های اخلاقی آراسته شود ، مقرب درگاه خدا و مسجود فرشتگان می شود .
اندیشه و تحقیق
1. آیا وجود شیطان مانع اختیار و اراده ی ما در تصمیم گیری ها می شود ؟
خیر ، از آنجا که انسان همواره ، در حال انتخاب است و در عین حال عامل اصلی گناه خود انسان است ، هیچ انسانی در قیامت نمی تواند تقصیر گناهان خویش را متوجه شیطان کند . پس وجود شیطان مانع اختیار و اراده ی انسانی نیست .
خود آزمایی :
1. انسان ها خود را به گناه آلوده می کنند چرا که ............ را در خود پرورش می دهند .
ج ) زمینه های گناه
2. تبدیل نشدن « من » به « غیر من » وجود .............. را در انسان ثابت می کند .
ج ) بعد روحانی
3. دو دلیل برای اثبات وجود بعد روحانی انسان نام ببرید ؟
ج ) 1) ثابت بودن خود . 2) رویاهای صادقه
4. ویژگی های روح یا بعد روحانی وجود انسان را نام ببرید ؟
ج )
- توانایی انتخاب و تصمیم گیری دارد .
- جاودانگی را طلب می کند .
- به دنبال کمالات بی نهایت و نا محدود است .
- کرامتها یا رزایل اخلاقی را کسب می کند.
- اگر به کرامت اخلاقی آراسته شد ،مقرب درگاه خدا می گردد.
- اگر به رذیلتها تن داد تا اعماق جهنم سقراط می کند .
5.موانع رشد و رستگاری را نام ببرید ؟
الف ) نفس اماره
ب ) جهل از حقایق
ج ) غفلت از خدا و آخرت
د ) دام های شیطان
درس سوم : سرمایه های رشد
هدف کلی :آشنایی با جایگاه انسان در نظام خلقت و ارزشهای انسان
اصطلاحات علمی درس :
منزلت انسان
ودیعه های الهی
سرشت خدا آشنا
گرایش به نیکیها
وجدان اخلاقی
قوه ی عقل
مرور مفاهیم
1- ارزش هر کس به درک و فهم او از حقیقت هستی و جایگاه انسان در کاروان آفرینش بستگی دارد .
2- ودیعه های الهی در انسان عبارتند از :
-سرشت خدا آشنا
- گرایش به نیکیها و زیبایی ها
- وجدان اخلاقی
- قوه ی عقل
3- از وجدان اخلاقی تعبیر به نفس لوامه شده است.
4- برترین نعمتی که خدا در وجود انسان قرار داده است قوه ی عقل است
5- قوه ی عقل تشخیص دهنده ی درستی از نا درستی و خوبی از بدی است
6- حجت آن چیزی است که با آن علیه انسان دلیل می آورند
7- حجت آشکار رسولان و انبیاء و ائمه
8- حجت نهان عقل
9- نتایج پذیرش دعوت انبیاء:
- تجلی زیبایی های ایمان و عمل صالح
- سرشار شدن زندگی از نیکیها و زیبایی ها
- بهره مندی از زندگی جاوید در بهشت
1. ارزش هر کس به درک و فهم او از حقیقت هستی و جایگاه انسان در کاروان آفرینش بستگی دارد .
2. امام علی (ع)در مورد حقیقت انسان می فرمایند :خدا رحمت کند انسانی را که بداند از کجا آمده ،در کجا قرار دارد و به سوی کجا رهسپار خواهد شد.
3. خداوند به انسان کرامت بخشید . و بر بسیاری از مخلوقات برتری داده است و آنجه را که در آسمانها و زمین است برای بهره مندی او آفریده است .
سوره ی اسراء – آیه ی 70
سوره ی جاثیه – آیه ی 13
سوره ی فجر – آیات 27 تا 30
4. پیام این آیات چنین است که خداوند درمیان موجودات جهان ،انسان را برای خود برگزید و بهشت ویژه اش را به او اختصاص داد و فرمود : (( جهان را برای تو آفریدم و تورا برای خودم )) .
سوره ی انسان – آیات 2 و 3
5. آیات شریفه ی فوق درباره ی منزلت انسان بیانگر این مفهوم است که خداوند انسان را صاحب اراده و آزاد آفرید و مسئول سرنوشت خود قرار داد و او از انسان خواسته است با کار و ابتکار خود زمین را آباد سازد و با انتخاب خود ،یکی از دو راه سعادت و شقاوت را اختیار کند .
6. ودیعه های الهی در انسان بنابر بیان قرآن کریم این است :
الف ) سرشت خدا آشنا
ب) گرایش به نیکیها و زیبایی ها
د) وجدان اخلاقی
ج) قوه ی عقل
7. از ودیعه های الهی در انسان ،((سرشت خدا آشنا )) را این گونه می توان توضیح داد که انسان سرشتی خدا آشنا ،خدا گرا و خدا پرست دارد و خود و جهان را وابسته به خالقی می یابد که سرچشمه ی همه ی خوبیها و زیبایی هاست .کمتر کسی در طول تاریخ این حقیقت را انکار کرده است . حتی آنان که بت پرست بودند یا بتها را شریک خدا می دانستند ،در صدد پاسخ گویی به این نیاز فطری خود بودند ولی در یافتن مصداق واقعی دچار اشتباه و خطا می شدند .
سوره ی فصلت – آیه ی 53
8. آیه ی شریفه ی فوق بیان گر این مفهوم است که کافی است انسان با دیده ی دل ،در خود و جهان نظر کند و جلوه های قدرت ،حکمت ،رحمت و مهربانی خداوند را در آنها ببیند و سرشت خدا آشنا که یکی از ودیعه های الهی در انسان است از آن مستفاد می شود.
9. امام علی (ع) در خصوص ((سرشت خدا آشنا ))می فرمایند : در هیچ چیزی نظر نکردم ،مگر این که خدا را قبل از آن ،بعد از آن و با آن دیدم.
10. تدبر در آیه ی سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین تهم انه الحق ... ما را به مفهوم ابیاتی از عمان سامانی می رساند که این ابیات ناظر بر ((سرشت خدا آشنا )) است .
کیست این پنهان مرا در جان و تن / کز زبان من همی گوید سخن
این که گوید از لب من راز کیست / بنگرید این صاحب آواز کیست
در من اینسان خود نمایی می کند / ادعای آشنایی می کند
متصل تر ،با همه دوری، به من / از نگه با چشم و از لب با سخن
سوره ی شمس – آیات 7 و 8
11. آیات شریفه ی فوق بیانگر این ودیعه ی الهی است :گرایش به نیکی ها و زیبایی ها یعنی انسان نیکی ها و بدی ها و زیبایی ها و زشتی ها را درک می کند و در خود گرایشی به سوی نیکی ها و زیبایی ها احساس می کند .کرامت ،بزرگواری ،صداقت و عدالت را دوست دارد و از دو رویی ،ذلت ،دون همتی و ظلم بیزار است .
12. از ودیعه های الهی « وجدان اخلاقی » : گرایش انسان به نیکی ها و زیبائی ها سبب شده که در مقابل گناه و زشتی عکس العمل نشان دهد و آن گاه که به گناه آلوده شد ، خود را سرزنش و ملامت کند و در اندیشه ی جبران برآید . قرآن کریم عامل درونی این حالت را نفس لوامه ، یعنی نفس سرزنشگر ، نا میده و بدان سوگند خورده است .
13. تدبر در آیه « لا اقسم بیوم القیامه و لا اقسم بالنفس اللوامه » ما را به مفهوم « وجدان اخلاقی » می رساند .
14. در قرآن کریم از وجدان اخلاقی به نفس لوامه تعبیر شده است .
15. برترین نعمتی که خدا در وجود انسان قرار داده است ، قوه ی عقل است .
16. منظور از قوه عقل ، تشخیص دهنده ی درستی از نادرستی و خوبی از بدی است . 17. منظور حضرت علی (ع) از قوه ی عقل این است که این نعمت بزرگ را پیام آور حقق ، دوست انسان ، نجات دهنده ی وی ، بهترین ثروت و نزدیک کننده به خدا نامیده است .
18. عبارت زیر از امام کاظم (ع) در خصوص قوه عفل بیان شده است :
ان الله علی الناس حجتین ---> خداوند بر مردم دو حجت دارد .
حجه ظاهره ---> حجتی آشکار
و حجه باطنه ---> و حجتی نهان و مخفی ؛
فاما الظاهره ---> اما حجت آشکار ،
فالرسل و الانبیاء و الائمه ---> همان رسولان و انبیاء
و اما الباطنه فالعقول ---> وحجت نهان ، عقل هاست .
19. منظور از حجتان آشکار رسولان و انبیاء و ائمه است .
20. منظور از حجت نهان عقل است .
21. حجت آن چیزی است که با آن علیه انسان دلیل می آورند .
22. دو حجتی که خداوند در روز قیامت علیه گناهکاران با آن ها دلیل می آورد :
الف) ارسال پیامبران در وجود امامان . ب) وجود عقل در انسان
23. خداوند انبیا و پیشوایان خود را نیز به سوی انسان ها فرستاده است تا راه سعادت و فلاح را به آن ها نشان دهند و آنان را یاری کنند . علاوه بر این ، انسان در طول زندگی از الهامات فرشتگان و امدادهای نیز بهره می برد . اگر آدمی این سرمایه ها را به کار گیرد و دعوت انبیا را بشنود و روزنه ی قلبش را به روی زندگی اش سرشار از نیکی ها و زیبایی ها « ایمان » و « عمل صالح » در وجودش تجلی می کند ، زندگی اش سرشار از نیکی ها و زیبایی ها می شود و بالاخره زندگی جاوید لبریز از سرور و خرسند را در بهشتی که خداوند برایش آماده کرده ، به دست خواهد آورد.
24. پذیرش دعوت انبیا و بهره بردن از الهامات فرشتگان و امدادهای آنان نتایجی را برای انسان به دنبال دارد :
1) زیبایی های ایمان و عمل صالح در وجودش تجلی می کند .
2) زندگی اش سرشار از نیکی ها و زیبایی ها می شود .
3) زندگی جاوید لبریز از سرور و خرسند را در بهشتی که خداوند برایش آماده کرده ، به دست خواهد آورد .
اندیشه و تحقیق
1. ارزش های وجودی انسان که او را بر سایر موجودات برتری می دهد کدام اند ؟
سرشت خدا آشنا – گرایش به نیکی ها و زیبایی ها – وجدان اخلاقی – قوه ی عقل
2. با مراجعه به آیات 3 سوره ی تغابن و 2و3 سوره ی انسان ، برخی دیگر از ویژگی هایی را که بیان گر سرشت متعالی انسان است ، استخراج کنید و برداشت خود را از آن ها توضیح دهید .
آفرید آسمان ها و زمین را به راستی و بنگاشت شما را و تصور کرد ، پس نیکو کرد صورت های شما را و به سوی اوست بازگشت . ( تغابن 3) به درستی که ما آفریدیم انسان را از نطفه ی ممزوج و مخلوط با هم که بیازمائیم اور ا پس گردانیدیم او را شنوای بینا به درستی که ، هدایت کردیم او را به راه راست یا شکر گذار و یا ناسپاپ است . ( انسان 2و3)
3. در آیات 54و55 سوره ی قمر تامل کنید و ببنید چه جایگاهی برای انسان پیش بینی شده است .
محققا اهل تقوی در باغ ها و کنار نهرها منزل گزینند ، در منزلگاه صدق و حقیقت نزد خداوند از عزت و سلطنت جاودانی متنعمند .
خودآزمایی :
1. ارزش هرکس به درک و فهم او از .................... بستگی دارد .
ج ) حقیقت هستی
2. اگر انسان دعوت انبیا را بشنود و روزنه ی قلبش را به روی الهامات و امدادهای الهی بگشاید ............ و ............. در وجودش تجلی می کند .
ج ) ایمان – عمل صالح
3. در مورد حقیقت انسان ، حدیثی از امام علی (ع) بیان کنید .
ج ) خدا رحمت کند انسانی را که بداند از کجا آمده ، در کجا قرار دارد و به سوی کجا رهسپار خواهد شد .
4. آیه ی 7 و 8 سوره ی شریفه شمس بیانگر کدام ودیعه الهی است ؟ توضیح دهید .
ج ) گرایش به نیکی ها و زیبایی ها یعنی انسان نیکی ها و بدی ها و زیبایی ها و زشتی ها را درک می کند و در خود گرایشی به سوی نیکی ها و زیبایی ها احساس می کند .کرامت ،بزرگواری ،صداقت و عدالت را دوست دارد و از دو رویی ،ذلت ،دون همتی و ظلم بیزار است .
5. منظور از قوه عقل چیست ؟
ج ) منظور از قوه عقل ، تشخیص دهنده ی درستی از نادرستی و خوبی از بدی است .
درس دوم : با کاروان هستی
هدف کلی : تشخیص جهان به عنوان یک نظام یکپارچه که دارای هدف است .
اصطلاحات علمی درس :
نظام و مجموعه ی نظام مند
پیوستگی نظام ها
نظام واحد جهانی ( نظام خلقت )
غایتمندی نظام جهانی ( نظام خلقت )
مرور بر مفاهیم :
1. مجموعه ی جهان خلقت نظامی واحد و به هم پیوسسته است .
2. یک پیوستگی طولی و یک پیوستگی عرض میان نظام ها برقرار است .
3. نظام های هم طول --> نظام های تو در تو .
4. نظام های هم عرض --> نظام هایی که در کنار یکدیگرند .
5. نظام های بزرگ از به هم پیوستن نظام های کوچک شکل می گیرند .
6. فعالیت نظام های کوچک هم در خدکت خود این نظام و هم در خدمت نهایی ترین هدف نظام است .
7. هر قدر علم و دانش بشر توسعه یابد درک روابط و پیوستگی میان نظام ها آسانتر می شود .
8. از پیوستگی و ارتباط میان نظام ها ، نظام واحد جهانی حاصل می شود .
9. نظام واحد جهانی یک هدف بزرگ را دنبال می کند و آن سیر فی الله یعنی حرکت تکاملی خلقت است .
آیات شریفه یونس 5 ، نور 31 و 32 ، آل عمران 83
1. یک پیوستگی طولی و یک پیوستگی عرضی میان نظام ها بر قرار است .
2. با ذکر این مثال ، پیوستگی طولی میان نظام ها را بیان می کنیم :
نظام ( سلول --> بطن --> قلب -->دستگاه گردش خون --> انسان ) را در نظر می گیریم . از این نظام مشخص می شود که سلول برای بطن ، بطن برای قلب ، قلب برای دستگاه گردش خون و دستگاه گردش خون برای بدن انسان کار می کند تا حیات و رشد بدن تامین می گردد . در این جا با یک پیوستگی طولی مواجهیم به گونه ای که هدف جز کوچک در طول هدف جز بزرگ قرار دارد و آن نیز در خدمت جز بزرگ تر ، تا به برترین هدف ، یعنی حیات بدن می رسیم .
3. منظور از «رابطه ی عرضی »میان نظام هااین است که غیر از رابطه ی طولی , مجموعه ای از اعضا هستند که به هم مرتبط و پیوسته اند .این اعظا در عرض یک دیگر و انجام دادن فعالیتی مشترک ,یک مجموعه را می سازند.
مثال:بدن از دستگاه ها واندام های مختلفی تشکیل شده که با همکاری می کنند. در داخل هر دستگاه یا اندام نیز قسمت های دیگری هست که آن ها نیز با همکاری دارند. این همکاری یک پیوستگی را بوجود می آورد که به آن پیوستگی عرضی می گوییم.
ارتباط طولی دستگاه ها
ارتباط عرضی دستگا ه ها
4. نظام های بزرگ از به هم پیوستن نظام های کوچک شکل می گیرند ؛ بدین صور ت که بطن ها ، دهلیزها و دریچه ها قلب را می سازند ، قلب و سرخرگ و مویرگ دستگاه گردش خون ، و مجموعه ای از دستگاه ها نیز بدن را شکل می دهند .
5. ویژگی های یک نظام یک پارچه :
1. فعالیت نظام های کوچک هم در خدمت خود این نظام هاست و هم در خدمت نهایی ترین هدف نظام است .
2. هر دستگاهی نظم ، قانون مندی و هدف خاص خود را دارد . اما این امر نه تنها مانع هماهنگی و همکاری سراسری آن ها برای رسیدن به هدف نهایی نیست ، بلکه در خدمت آن است .
3. نظام های بزرگ از به هم پیوستن نظام های کوچک شکل می گیرند .
4. هر چه دایره ی نظام ، بزرگ تر می شود ، نظم و قانون مندی گستر ده تری به وجود می آید که نظام های کوچک تر را در درون خود جای می دهد .
5. نظام های پیوسته و تو در تو ، فعالیت هماهنگ و سازمان یافته ای انجام می دهند که در پایان منجر به رسیدن به هدف نهایی می شود .
نظام واحد جهانی
مثال زیر بیان گر « پیوستگی نظام جهانی » یا به عبارت دیگر « نظام به هم پیوسته ی جهانی » است:
پیوستگی و ارتباط میان پدیده ها و نظام ها از زمین فراتر می رود و به رابطه ی بین سیارات و ستارگان کشیده می شود . اکنون که انسان با تخریب لایه ی جو پیرامون زمین ، سبب شده تا نور خورشید بیش از حد معمول بر زمین بتابد ، این پیوستگی را بهتر درک می کند . نور خورشید از عوامل مهم حیات در کره ی زمین است . این نور ، پرتو انفجار های بزرگی است که در خورشید رخ می دهند و آن را به صورت یک کره ی همیشه گدازان در می آورد .
میزان ورود نور خورشید به زمین توسط هوای پیرامون ما ، کنترل می شود . ترکیب خاص گازهای تشکیل دهنده ی هوا به این کنترل کمک می کند . این نور کنترل شد ه ، ترکیب گاز های تشکیل دهنده ی هوا به این کنترل کمک میکند . این نور کنترل شده , علاوه بر روشن کردن زمین ومعتدل کردن دما , تاثیرات شیمیا یی و زیستی فراوانی دارد. ماه نیز بر جانداران دریایی و ساختار سواحل در یا اثر می گذارد. اما امروزه می دانیم که امواج مغناطیسی فراونی از کرات دور دست به سوی زمین می آیند وبر زمین اثر می گذارند . همچنین , جایگاه زمین در منظومه ی شمسی , نتیجه ی تعادل نیروی جاذبه ی همه ی سیارات این منظومه و خورشید است . با گسترش علم در دنیای امروز , می توانیم نمونه های دیگری را از این ارتباط وهم بستگی را بیابیم.
6. درک روابط و پیوستگی میان نظام ها از این طریق آسان تر می شود که هر قدر علم و دانش بشر توسعه یابد ,درک روابط و پیوستگی میان نظامها آسان تر می شود.
7. نظام واحد جهانی از پیوستگی و ارتباط میان نظامها یک نظام واحد جهانی حاصل می شود.
8. عمرموجودات و نظامهای این دنیای به هم پیوسته نامحدود و دایمی نیست . هر یک از این نظامها انرژی و استعدادی محدود دارند و روزی به پایان می رسد.
9. نامحدود بودن عمر نظامهای دنیوی به معنای نیستی و نابودی نیست ،بلکه برای پیوستن به نظامی دیگر و تجدید سازمان و استمرار در متن نظامهای دیگر صورت می گیرد .اجزای متلاشی شده در یک چرخه ی طبیعی دوباره بازسازی می شوند و به نظامی بالاتر و برتر با انرژی بیشتر به هم می پیوندند .13- آیه ی ...ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تری من فطوریعنی نمی بینی در آفرینش خدای رحمن هیچ بی نظمی و گسستی .پس بار دیگر دیده بگردان آیا هیچ شکافی می بینی .
در این آیه خداوند ما را به نظر در آفرینش دعوت می کند چرا که هیچ چیز در متن عالم طبیعت از بین نمی رود بلکه در نظامی تازه تر خود را می نمایاند .
10. مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان درباره ی همین آیه می فرماید :منظور از عدم تفاوت این است که تدبیر الهی چون حلقه های زنجیر ،در سراسر جهان به هم پیوسته و متصل است .موجودات به گونه ای با یکدیگر مربوطند که آثار فعالیت یکی ،نصیب دیگری می شود ،همانطور که خود آن برای ثمر دادن به موجودات دیگر وابسطه و نیازمند است ...پس منظور از نبودن تفاوت در خلقت آن است که خداوند اجزاو اعضای جهان خلقت را طوری آفریده که بتوانند به هدفی که برای آن خلق شده اند برسند و دیگران مانع او نشوند ...
اندیشه و تحقیق ،ص 29 کتاب درسی
1- پیامهای اصلی درس را در چند بند تنظیم کنید و به ترتیب بنویسید .
الف) بدن انسان تمثیلی است برای نظام واحد جهانی ،نظامی که اجزای آن فعالیتهای معینی را در جهت رشد و بالندگی بر عهده گرفته اند .
ب) سلولها کوچکترین عضو در ساختمان حیوانها (و گیاهان )هستند . هر سلولی دارای نظامی واحد و پیوسته است.
پ) سلولها خود عضوی از یک نظام بزرگتر هستند که به خاطر نقشی که در آن نظام بزرگ (معده ،روده یا قلب ) دارند ،معنا می یابند .
ت) معده ،روده و قلب و ... که نظام بزرگتری را شکل می دهند عضوی از یک نظام بزرگتر یعنی بدن انسانند که به خاطر نقش و جایگاهی که در بدن دارند معنا می یابند .
س) مجموعه نظام های کوچک و بزرگ داخل بدن انسان با هم پیوسته اند و برای تامین یک هدف نهایی می کوشند .
ج) جهان نیز مانند بدن انسان شامل مجموعه ی نظامهای کوچک و بزرگ است که با هم مرتبط و پیوسته اند .
د) اگر نظامی به ظاهر از بین برود ،اجزایش نابود نمی شود بلکه در نظامی جدید ظهوری دوباره پیدا می کند
هـ) فعالیت مجموعه ی نظامهای به هم پیوسته –نظام واحد جهانی – یک هدف بزرگ دارند که همان حرکت تکاملی خلقت و سیر فی الله است .
2- برخی از آیات قرآن کریم با عبارت ((و من آیاته....)) آغاز می شود .به آیات 22 تا 25 سوره ی روم و 29 سوره ی شوری مراجعه کنید و با بهره مندی از آنها حکیمانه بودن خلقت را توضیح دهید.
آیات 22 تا 25 سوره ی روم :
22 : و یکی از آیات قدرت الهی خلقت آسمانها و زمین است و اختلاف زبانها و رنگهای شما آدمیان که در این امور نیز ادله صنع حق برای دانشمندان عالم آشکار است .
23: و یکی از آیات حق همین که شما در شب و روز به خواب رفته و از فضل خدا طلب روزی می کنید در این امر هم ادله ی قدرتش برای قومی که سخن حق بشنوند پدیدار است .
24: و یکی از آیات الهی همان قوه ی رعد و برق است که هم شما را از ساعقه ی عذاب می ترساند و هم به رحمت باران آسمان که زمین را پس از مرگ زنده می کند امیدوار می گرداند .در این امر نیز ادله ی قدرت ایزد برای اهل خرد آشکار است .
25:و یکی از آیات قدرت خدا آن که آسمان و زمین را به فرمان خود برپا داشته است پس در محشر شما را از خاک بر خواند و زنده گرداند همگی سر از قبر ها بیرون می آورید .
به عنوان مثال در آیه ی 23 آمد و شد شب و روز از آیات خدا شمرده شده است و حرکت وضعی زمین ،کوتاه و طولانی شدن روزها و شبها ،ثمرات یکنواخت نتابیدن خورشید ،فواید حرکت وضعی و ......همه از ثمرات آن و قابل بررسی و تبیین است که همگی حکیمانه بودن خلقت را نشان می دهد.
آیه ی 29 سوره ی شوری:
و از آیت های اوست آفریدن آسمانها و زمین و آنچه پراکنده کرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع کردنشان چون خواهد توانست .
این آیه درباره ی خلق آسمان و زمین و جنبندگان روی آن است و موضوعاتی نظیر نظم و هماهنگی در منظومه ی شمسی ،کهکشانها ،روابط میان ستارگان ،زندگی برخی از جنبندگان روی زمین و تعامل آنها با محیط زندگی در این باره قابل بررسی است .
3- اگر کسی یقین داشته باشد که جهان از خداست و رو به سوی او دارد ،این یقین چه تاثیری در زندگی او خواهد داشت ؟
در چنین حالتی ایمان شخص به خدا تقویت می شود و زندگی برای او معنا و مفهوم تازه ای پیدا می کند .چنین کسی می کوشد که خود را با حرکت جهانی نظام خلقت به سوی کمال بعتر هماهنگ سازد و زندگی خود را جهت دهد و تصمیماتی برای این هماهنگی بگیرد .
خود آزمایی :
1. نظام واحد جهانی چگونه پدید می آید ؟
ج) از پیوستگی و ارتباط میان نظام ها یک نظام واحد جهانی حاصل می شود .
2. ارتباط و پیوستگی نظام ها به چه صورت است ؟
ج ) یک پیوستگی طولی و یک پیوستگی عرضی میان نظام ها بر قرار است .
3. منظور از « رابطه ی عرضی » میان نظام ها چیست ؟
ج ) منظور از «رابطه ی عرضی »میان نظام هااین است که غیر از رابطه ی طولی , مجموعه ای از اعضا هستند که به هم مرتبط و پیوسته اند .این اعظا در عرض یک دیگر و انجام دادن فعالیتی مشترک ,یک مجموعه را می سازند.
4. با ذکر یک مثال ، پیوستگی طولی میان نظام ها را بیان کنید .
ج ) نظام ( سلول --> بطن --> قلب -->دستگاه گردش خون --> انسان ) را در نظر می گیریم . از این نظام مشخص می شود که سلول برای بطن ، بطن برای قلب ، قلب برای دستگاه گردش خون و دستگاه گردش خون برای بدن انسان کار می کند تا حیات و رشد بدن تامین می گردد . در این جا با یک پیوستگی طولی مواجهیم به گونه ای که هدف جز کوچک در طول هدف جز بزرگ قرار دارد و آن نیز در خدمت جز بزرگ تر ، تا به برترین هدف ، یعنی حیات بدن می رسیم .
5. فعالیت نظام های کوچک هم در خدمت خود این نظام و هم در خدمت ...................... است .
ج ) نهایی ترین هدف نظام
درس اول : جلوه های حکمت و تدبیر
هدف کلی : آشنایی بیشتر با غایت مندی و حکمت و تدبیر در خلقت و انس و توجه بیشتر به خالق حکیم و مدبر جهان
* اصطلاحات علمی درس :
* حکمت و حکیم
* غایت مندی
* تدبیر
* صانع و صنع
مرور بر مفاهیم
1. هر موجودی از اجزای خاص و معینی تشکیل شده است .
2. این اجزا با آرایش مخصوص به خود در کنار یکدیگر قرار گرفته اند .
3. هر یک از این اجزا ، خواص ویژه ای دارند که با وظیفه ی آن ها هماهنگی دارد .
4. هر جزئی کار مخصوص انجام می دهد وظیفه ی معینی بر عهده دارد .
5. میان وظایف و مسئولیت ها پیوستگی و ارتباط مشاهده می شود .
6. نتیجه ی هر نظمی هدف خاص است .
7. شاخصه ی اصلی مجموعه ها و موجودات بزرگ و کوچک جهان « هدف » است .
« آیات شریفه 189 تا 191 آل عمران »
1- آیات شریفه ی 189 تا 191 آل عمران ، دو نشانه را برای صاحبان خرد معرفی می کند :
الف) آفرینش آسمانها و زمین
ب) آمد و شد شب و روز
2- با توجه به آیات شریفه ی فوق ،صاحبان خرد ویژگی هایی دارند از جمله :
الف) خداوند را در همه حال (ایستاده ، نشسته و در حالی که به پهلوهای خود آرمیدند ) یاد می کنند.
ب) در آفرینش آسمان ها و زمین اندیشه می کنند.
3- از دقت در آیات شریفه ی فوق این مطلب مستفاد می شود :
خداوند خالق حکیم و مدبر است و هیچ امری از طرف او بیهوده و باطل نیست.
4- جهانی خیالی و بدون قانون و نظم دارای ویژگی هایی می باشد از جمله:
در این جهان ممکن است در هر لحظه و بدون علت خاصی ،حادثه ای رخ دهد ،موجودی پدید آید یا از بین برود و اشیاء خصوصیات خود را از دست بدهند .
در این جهان فرضی ،نیروهای عالم ،در هر گوشه ای به دلخواه خود دخالت می کنند و حوادثی غیره منتظره را پدید می آورند.
جهان واقعی
5- اکسیژن و هیدروژن دو عنصر ساده از عناصر طبیعت اند . هر کدام ساختمان خاصی دارند که این ساختمان را از دست نمی دهند . نه ساختمان اکسیژن به هیدروژن تبدیل می شود ،نه به عکس . اما هر گاه که این دو با یکدیگر همکاری می کنند ، نظامی جدید به نام آب را پدید می آورند که حیات موجودات زنده بر روی کره ی زمین به وجود آن بستگی دارد . شاید این همکاری را بتوان موثرترین همکاری روی کره ی زمین دانست ، زیرا بزرگ ترین نتیجه و فایده را به دنبال دارد.
6- قند یک ترکیب نظام مند است زیرا موجودات زنده از جمله انسان نیازمند ماده ای به نام (( قند ))هستند تا انرژی خود را تامین کنند و زنده بمانند . این ماده با همکاری میان آب و دی اکسید کربن و کمک خورشید در گیاه ایجاد می شود تا هم خود گیاه از آن استفاده کند و هم حیوان و انسان از آن بهره ببرند و رشد کنند . در واقع ، قند یک ترکیب نظام مند است که برای تامین انرژی و فایده های دیگر ، در طبیعت ساخته می شود .
7- میان (( همکاری و نظم )) و (( قانون مندی )) رابطه ای وجود دارد که می توان گفت یکی از مهمترین همکاری روی کره ی زمین به وسیله سه عنصر ساده ی اکسیژن ، هیدروژن و کربن به انجام می رسد و بزرگ ترین فایده ها را به ارمغان می آورد . این عناصر ، هر کدام ساختمان خاصی دارند که وقتی با دیگری همکاری می کنند و ترکیب می شوند ، نظام و ساختمان جدیدی پدید می آورند . اجزای این ساختمان به گونه ای هستند که خواص و آثار جدیدی را از خود بروز می دهند . یعنی همکاری و ترکیب میان پدیده ها از نظم و قانون مندی خاصی پیروی می کنند و نتایج معین و مشخصی را به دنبال دارد . این حالت را می توانیم در همه موجودات پیرامون خود ، هم چون سنگها ، فلزات ، گیاهان ، حیوان ها و انسانها ببینیم .
8- ویژگی های جهان واقعی عبارتند از :
الف) هر موجودی از اجزای خاص و معینی تشکیل شده است .
ب) این اجزاء با آرایش مخصوص به خود در کنار یک دیگر قرار گرفته اند .
پ) هر یک از این اجزاء ،خواص ویژه ای دارند که با وظیفه ی آنها هماهنگی دارد .
ج ) هر جزیی کار مخصوصی انجام می دهد و وظیفه ی معینی بر عهده دارد .
د ) میان وظایف و مسئولیت ها پیوستگی و ارتباط مشاهده می شود ،به گونه ای که کار هر یک مکمل و ادامه ی کار دیگری است و کارها و مسئولیت ها در ارتباط با هم معنا می یابند و اگر به کار یک جزء به تنهایی نگاه شود ، ناقص و ناتمام به نظر می آید.
هـ) نتیجه ی هر سامان و نظمی و هر همکاری و فعالیتی ،هدف خاصی است که آن را از سایر سامان دهی ها و همکاری ها جدا می کند .
9- از ویژگیهای جهان واقعی (( پیوستگی و ارتباط میان وظایف و مسئولیت ها )) را چنین می توان شرح داد :
الف ) کار هر یک از اجزاء مکمل و ادامه ی کار جزء دیگر است .
ب ) کارها و مسئولیت ها در ارتباط با هم معنا می یابند .
ج ) اگر به کار یک جزء به تنهایی نگاه شود ،ناقص و ناتمام به نظر می آید .
شاخصه های اصلی
10- شاخصه ی اصلی مجموعه های قانون مند و منظم هدف و غایت است .
11- هدف و غایت عنصری است که سبب پیدایش یک نظام می شود و به تمام فعالیت های آن معنا می بخشد .
12- ویژگی ای که مانند روح در همه ی اجزاء و فعالیت ها حضور دارد هدف است .
13- بدون هدف پیوستگی و ارتباط و هماهنگی معنا ندارد و مجموعه ی دارای نظام شکل نمی گیرد .
14- همکاری و پیوستگی و نظام برای آن ضرورت دارد که به هدف معینی منجر شود و به سرانجام روشنی برسد .
15- درختی را به عنوان یک مجموعه ی نظام مند در نظر می گیریم این درخت دارای ریشه ، ساقه ، شاخه و برگ است . مواد تشکیل دهنده ی هر یک ، جای قرار گرفتن آنها ، کار ویژه ی هر کدام و همکاری میان آنها وقتی معنا پیدا می کند که به هدفی منجر شود و میوه ای به دست آید از این روست که می گوییم همه ی اجزاء درخت کارهایی به هم پیوسته و هماهنگ انجام می دهند و رابطه ای حقیقی میان مجموعه ی فعالیت ها بر قرار است.
اندیشه و تحقیق ، ص 17 کتاب درسی
1.پیام های اصلی درس کدام اند ؟ از این پیام ها چه نتیجه ای را می توان گرفت ؟
1.قرآن کریم ما را به تفکر در نظام آفرینش دعوت می کند تا به خالق حکیم و مدبر آن پی ببریم .
2. تصور جهانی بودن نظم ، همکاری و قانون امکان پذیر نیست .
3. در جهان خلقت نمونه های واقعی و عینی از قانون مندی ، نظم و همکاری دیده می شود . شاخصه ی اصلی مجموعه های دارای نظم در جهان ولقعی ، هدف و غایت مندی است .
4.تفاوت اجزا فعالیت ها و همکاری های مجموعه ها به خاطر تفاوت هدف ها و غایت های آن ها ست .
نتیجه: مجموعه ی غایت مند دارای نظام به طرح نقشه ی مدبرانه و حکیمانه نیاز دارد و خداوند خالق حکیم و مدبر این مجموعه را طراحی و هدایت می کند .
2. در آیات 88 سوره ی نمل و 3 سوره ی ملک بیندیشید و توضیح دهید که منظور از « اتقان صنع » و « نبودن خلل و شکاف » در هستی چیست و این عبارات چه ارتباطی با درس دارند ؟
آیه ی 88 سوره ی نمل :
و در آن هنگام کوه ها را بنگری و جامد و ساکن تصور کنی در صورتی که مانند ابر در حرکتند . صنع خداست که هر چیزی را در کمال اتقان ساخته که علم کامل او به افعال همه ی شما خلایق محیط است .
آیه ی 3 سوره ی ملک :
آن خدایی که هفت آسمان بلند را به طبقاتی منظم بیافرید و هیچ در نظم خلقت خدای رحمان بی نظمی و نقصان نخواهی یافت بارها به دیده ی عقل در نظام مستحکم آفرینش بنگر تا هیچ سستی و خلل هرگز در آن توای یافت ؟
منظور آن است که خلقت هر چیز از روی حکمت است که از خالق و صانع حکیم و مدبر خود حکایت می کند و در نظام خلقت هیچ گونه خلل و سستی راه ندارد.
3- ابتدا این خطبه ی حضرت علی (ع) را که در نهج البلاغه آمده است ،بخوانید و سپس ویژگیهای خلقت خداوند را از آن استخراج کنید.
او خداوندی است که موجودات را آفرید ،بدون اینکه از هیچ نمونه ی آماده و پیش ساخته ای ایده بگیرد و از کار خالق دیگری که پیش از وی جهانی را آفریده باشد ،تقلید کند .
... آثار صنع و نشانه های حکمتش در نو آوری های بی سابقه و خلقت بی نظیرش هویداست .
بنابراین ،هر یک از موجوداتی که خدا آفریده ،برهان آفریدگاری و دلیل خداوندی اوست ،حتی اگر آن موجود ،جامد و بی زبان باشد . چرا که آن هم با زبان بی زبانی خالق خود را معرفی می کند و تدبیر خدا را باز می گوید ،بدون اینکه به سخن گفتن نیازی داشته باشد . دلالتش بر وجود خدا همواره استوار است و در هر لحظه آفریننده ی خود را نشان می دهد .
...خدای متعال همه ی مخلوقات را بر اساس مقیاس ،نظم مشخص ،اندازه های مخصوص و متناسب با هر یک از آن مخلوقات آفرید و در آفرینش آنها طوری اندازه ها را برقرار کرد که محکم و استوار بمانند و از هم فرو نپاشند .هر چیزی را مطابق برنامه ای دقیق به بهترین شکل طراحی کرد و آن گاه بدان نظم و ظرافت بخشید و آن را در مسیر انجام وظیفه و دست یابی به هدف خاص وی هدایت کرد .
همه ی این کارها بدان جهت بود که هیچ یک از مخلوقات از محدوده و چهار چوب تعیین شده از جانب خداوند تجاوز نکند و برای رسیدن به مقصد مورد نظر و کمال نهایی کوتاهی ننماید و اگر خداوند به او دستوری داد ،انجام دادنش بر وی دشوار نباشد و سرکشی نکند.
بخشی از خطبه ی 90 نهج البلاغه
ویژگی های خلقت خداوند را از این خطبه استخراج کنید.
الف ) بدیع بودن و بی سابقه بودن خلقت
ب) استفاده نکردن از طرح و نقشه ی قبلی
پ) آیت و نشانه بودن همه ی موجودات بر حکمت و تدبیر الهی
ج ) وجود نظم مشخص ،تقدیر و اندازه ی معین و متناسب با هدف در هر موجود
د ) وجود هماهنگی میان نظم و ساختار هر موجود با نوع کار و فعالیتی که بر عهده دارد و هدفی که تعقیب می کند .
هـ) تجاوز نکردن موجودات از تقدیر الهی و نظم تعین شده
و) حرکت موجودات در چهار چوب هدف
خودآزمایی :
1. میان وظایف و مسئولیت ها ............. و .............. مشاهده می شود .
ج ) پیوستگی – ارتباط
2. به فرموده ی قرآن کریم صاحبان خرد در .............. اندیشه می کنند .
ج ) آفرینش آسمان ها و زمین – آمد و شد شب و روز
3. کدام عنصر است که سبب پیدایش یک نظام می شود و به تمام فعالیت های آن معنا می بخشد ؟
ج ) هدف و غایت
4. همکاری و پیوستگی و نظام برای چیست ؟
ج ) این عناصر برای آن ضرورت دارد که به هدف معینی منجر شود و به سرانجام روشنی برسد .
5. ایا در این جهان خیالی می توان از قانون و قانون مندی سخن گفت ؟ چرا ؟
ج ) خیر زیرا در این جهان در هر لحظه ممکن است بدون علت خاصی ، حادثه ای رخ دهد ، بنا براین قانون و قانون مندی برای آن متصور نیست .
